ساناز رهروی پوده - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد
نیما ولی بیگ - استادیار دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان
نرگس دهقان - استادیار دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد
محمد مسعود - دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان

همواره استفاده از اصول کالبدی یکی از عوامل تاثیرگذار در طراحی ابنیه تاریخی با عملکردهای مختلف معرفی شده است. با توجه به سابقه چشمگیر ساخت خانه، شناخت ویژگی های کالبدی، از جمله عوامل شکلی موثر در حفظ و نگهداری این عملکرد، حایز اهمیت خواهد بود. در این پژوهش باور بنیادین آن است که فضاهای اصلی خانه ها بر اساس جهت های جغرافیایی و همچنین جهت کشیدگی حیاط، مکان یابی، و طراحی شده اند. با رجوع به سخنان نظریه پردازان در این مورد، آشکار می شود که آن ها از منظرهای متفاوتی، از جمله تاریخ نگاری، جنبه های معنوی و فلسفی، سلامتی، و اجتماعی به این مفاهیم نگریسته اند. در این پژوهش برای نخستین بار به گونه شناسی کالبدی تهرنگ فضاهای اصلی خانه های چندطرف ساخت در شهر اصفهان پرداخته شده است. ابزارهای مورد استفاده شامل جمع آوری اطلاعات به روش مطالعه اسنادی، کتابخانه ای، میدانی، و بهره گیری از مصاحبه های ساختاریافته با صاحب نظران و استادکاران است. جستار پیش روی به منظور بررسی ویژگی های کالبدی خانه ها در قالب تهرنگ انجام گرفته است و از این رهگذر چگونگی چیدمان فضاهای خانه های گذشته تحلیل می شود. بدین منظور، ابتدا اطلاعات مربوط به نمونه های نخستین از طریق «مشاهده و برداشت میدانی»، «مصاحبه با استادکاران و مرمتگران ابنیه و سکنه قدیمی خانه ها»، و «مطالعات کتابخانه ای» جمع آوری شده است. سپس با دسته بندی و گونه شناسی شکلی فضاهای طراحی شده در خانه های تاریخی شهر اصفهان به تحلیل ویژگی های مشترک و متفاوت تکرارشونده در آن ها پرداخته شده است. بررسی ها حاکی از آن است که جهت قرارگیری محور طولی حیاط بر نحوه چیدمان و سازمان دهی فضاها نقش موثر داشته و ویژگی های اقلیمی همچون تابش نور و ابعاد حیاط (طول و عرض) در اولویت دوم مد نظر قرار می گرفته است، به گونه ای که کشیدگی حیاط در جهت شمالی  جنوبی و یا شرقی  غربی در چیدمان فضاها نقش موثری داشته است.

گونهشناسی کالبدی, خانههای تاریخی شهر اصفهان, تهرنگ فضاهای اصلی, خانههای چندطرفساخت