تحلیل روند تحولات منظر بوم شناختی شهر «قم» مبتنی بر مدل آلبرتی

سابقه و هدف : منظر بازتابی از ساختار، کارکرد و تعامل میان آ نها در قالب یک مفهوم جامع است. اگرچه سنجه های اکولوژی منظر قابلیت خوانشساختار و کارکرد منظر را دارند، اما به چارچوبی نیاز است که بتوان براساس آن، کلیت و روند تحولات منظر به عنوان یک مفهوم جامع رادرک کرد. این موضوع در منظر شهری اهمیت ویژه ای می یابد. بویژه زمانی که توسعه شهری برآیند بارگذاری فضایی ناشی از فرایندهایاجتماعی و اقتصادی است که در آن بنیان های محیطی کمتر در نظر گرفته می شود. این وضعیت منجر به ایجاد اختلال در ساختارهایطبیعی و زیستی شده و در نهایت به گسستگی اکولوژی منظر می انجامد. در نتیجه تغییرات ساختاری بر کارکرد زیست بوم شهرها اثر گذاشتهو آ نها را بیش از پیش ناپایدار می سازد. براین اساس به نظر می رسد گام نخستین در اصلاح وضعیت کنونی، تبیین الگوی مناسبی از تغییراتمنظر و فراهم ساختن درک صحیحی از تاثیرا ت الگوهای توسعه شهری بر اکوسیستم باشد.مواد و رو ش ها : بر این اساس این تحقیق با هدف ارزیابی تحولات کلیت منظر شهر قم در یک دوره ۳۰ ساله تلاش نموده تا با بهره گیری ازسنجه های منظر به محاسبه تغییرات ساختاری و کارکردی آن بپردازد. از این رو با استفاده از تصویرهای ماهواره ای در بازه های زمانی دهساله از پایگاه داده زمین شناسی آمریکا ) ۱USGS ( لایه های طبیعی و مصنوع تشکیل دهنده منظر شهر استخراج گردید. تصویر سال ۱۹۸۹از ماهواره لندست ۵ سنجنده TM ، سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۹ ماهواره لندست ۷ سنجنده ETM و سال ۲۰۱۹ ماهواره لندست ۸ سنجنده ) OLI )تهیه شد. سپس در محیط نرم افزار ENVI ساختارهای طبیعی و مصنوع در چهار رده پوشش گیاهی، ساختمان، شریان های ارتباطی وزمین های بایر تعیین و به روش طبقه بندی نظارت شد ه ۲ و بیشترین شباهت ۳ )کلاس بندی شده است. پس از آن ده سن جه متناسب با هدفانتخاب و برای کمی سازی تغییرات در این چهار رده به وسیله نرم افزار Fragstats محاسبات لازم صورت پذیرفته است. در ادامه این تحولاتبا استفاده از مدل آلبرتی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت.نتایج و بحث : نتایج حاصل از کاربرد متریک های منظر در بررسی اکولوژی شهر قم نشان از تغییرات نامطلوب و شتابان در اکوسیستم اینشهر به صورت ساختاری و کارکردی طی دوره سی ساله دارد. منظر انسان ساخت به زیان ساختارهای طبیعی در حال توسعه است. لکه هایطبیعی در حال از دست رفتن و در عوض لکه های معرفی شده به نسبت رو به فزونی هستند که البته نتوانسته بر روند کلی تغییر منظر اثرچندانی داشته باشد. بررسی سنجه های LPI ، AREA-MN ، SHAPE-AM و SHAPE-MN اطلاعاتی را از تغییرات فرم بصری منظر در اختیار می نهد. افزایش لکه های مصنوع به همراه کاهش بزرگترین لکه بیابانی به یک سوم، حکایت از بروز گسستگی بسیار در منظر بیابانیشهر قم دارد. در این میان فرم شهر به سمت الگوی هندسی ساده درحال تغییر بوده که به معنای از دست دادن اکوسیستم های طبیعیاست. وضعیت سنجه ها نیز طی سال های متفاوت بر ساده شدن ساختار منظر تاکید می کند که اثرهای زیادی بر محیط شهری از جملهتغییر میکرو اقلیم و پیامدهای حاصل از آن در اکوسیستم شکننده بیابانی محدوده دارد. بنابراین لزوم بازنگری در الگوی توسعه شهر قم باتوجه به رویکردهای طبیعت گرا در کنار پاسخگویی به نیازهای انسانی احساس می شود. برنامه ریزی اکولوژیک توام با پیشنهادهای راه بردیبرای بکارگیری طرح های طبیعت محور در این عرصه به منظور بهبود و ارتقاء کیفیت منظر اکولوژی شهر قم ضرورتی اجتناب ناپذیر است .

Keywords:

اکولوژی منظر , متریک اکولوژی منظر , گسستگی منظر , مدل آلبرتی , قم