فخریه امیدی - گروه شیلات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران
حجت الله جعفریان - گروه شیلات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران
رحمان پاتیمار - گروه شیلات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران
محمد هرسیج - گروه شیلات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران
حامد پاک نژاد - گروه شیلات، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

تحقیق حاضر، جهت مهیا کردن اطلاعات پایه ­ای از آسیب ­های اکوفیزیولوژیکی (شاخص ­های خونی) گاوماهی لکه ­دار در شرایط آزمایشگاهی و محیطی آلودگی سرب و در نهایت طراحی بیومارکرهای خونی ردیابی آلودگی سرب، در خلیج گرگان انجام گردید. در مطالعات آزمایشگاهی، ۴۰۰ قطعه  گاوماهی لکه ­دار با میانگین وزنی ۷/۱۶±۳۵ گرم به ­طور زنده صید شده و به ­مدت ۱۴ روز در معرض غلظت­های ۰، ۳/۷۵، ۷/۵ و ۱۵ میلی­ گرم بر لیتر سرب قرار داده شدند. پس از اتمام آزمایش، از ماهیان نمونه ­های خون و کبد  تهیه شده و مورد آنالیز­های خون­ شناسی و سم­ شناسی قرار داده شدند. در تست میدانی، نمونه­ های ماهی، آب و رسوب، از ۴ منطقه به­نام خزینی۱، خزینی۲، قره سو و گرگانرود تهیه گردید. علاوه بر سنجش سرب در آب، رسوب و بافت کبد، نمونه­ های خون ماهیان نیز، مشابه آن­ چه در مورد شرایط آزمایشگاهی ذکر شد، آنالیز گردید. طبق نتایج، از بین پارامترهای خون ­شناسی گاوماهی لکه ­دار، مونوسیت، گلبول قرمز، هموگلوبین  و MCHC، یک همبستگی مثبت و قابل توجه ­ای و  لنفوسیت  و MCV، یک همبستگی منفی و قابل توجه ­ای با  آلودگی سرب  تجمع یافته در کبد گاوماهیان در شرایط آزمایشگاهی نشان داد و در شرایط محیطی، مونوسیت یک همبستگی مثبت و معنی ­داری و ائوزینوفیل  یک همبستگی منفی و معنی ­داری با آلودگی سرب کبد گاوماهیان در شرایط محیطی نشان داد. نوتروفیل نیز  یک روند افزایشی را با تغییرات آلودگی سرب کبد نشان داد، ولی این تغییرات معنی ­دار نبود. در مجموع ، از بین  شاخص­ های خونی گاوماهی لکه ­دار، درصد مونوسیت خون به ­دلیل نشان دادن همبستگی بالا و روند یکسان در هر دو شرایط محیطی و آزمایشگاهی (۰/۰۵>P‎)، به ­عنوان موثرترین و کارآمدترین بیومارکرخونی آلودگی سرب در گاو ماهی لکه ­دار پیشنهاد گردید.

بیومارکر خونی, آلودگی سرب, خلیج گرگان, Neogobius melanostomus