محمد شجاع الدینی - آموزشکده کشاورزی شهریار، دانشگاه فنی و حرفه ای استان تهران، ایران
اشکان موسویان - آموزشکده کشاورزی شهریار، دانشگاه فنی و حرفه ای استان تهران، ایران
سیامک یوسفی سیاه کلرودی - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم زیستی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، پیشوا، ایران

این مطالعه با هدف تعیین اثر بروز همه ­گیری کووید-۱۹ و محدودیت ­­های اجتماعی ناشی از آن بر تغییرات سطوح آلاینده دی­ اکسید نیتروژن در پنج پناهگاه حیات ­وحش ایران شامل حیدری، میانکاله، قمیشلو، بختگان و شادگان و پنج کلان ­شهر نزدیک به آن­ ها به ­ترتیب شامل مشهد، ساری، اصفهان، شیراز و اهواز و مقایسه این داده ­ها با اطلاعات دوره­ زمانی مشابه سال قبل از بروز همه ­گیری انجام شد. داده ­های مورد نیاز پایش جوی از پایگاه اطلاعات ناسا در فاصله زمانی ۱۹ فوریه تا ۰۱ ژوئن ۲۰۱۹ و هم ­چنین برای ۱۹ فوریه تا ۰۱ ژوئن ۲۰۲۰ دریافت شد و در نرم ­افزارهای پایتون، متلب و مینی­تب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تحلیل آماری نشان داد که میانگین سطوح آلاینده در سال ­های ۲۰۱۹ بین کلان ­شهرها و بین پناهگاه ­ها اختلاف معنی ­دار داشت در حالی ­که در سال ۲۰۲۰ اختلاف معنی­ دار مشاهده نشد. هم ­چنین نتایج نشان داد که کووید-۱۹ اثر محسوسی را در کاهش مقدار دی ­اکسید نیتروژن در شهر ساری و پناهگاه میانکاله داشته است. مقدار این آلاینده برای پناهگاه شادگان و شهر اهواز در سال ۲۰۲۰ کم ­تر از ۲۰۱۹ بوده است است ولی برای پناهگاه شادگان تفاوت چندانی نداشته است. محدودیت ­های اجتماعی ناشی از بیماری کووید ۱۹ بر روی مقدار دی ­اکسید نیتروژن کلان ­شهر مشهد اثر کاهشی قابل توجه داشته است به ­طوری ­که مقدار این آلاینده در بازه­ سه ماهه مورد مطالعه به طور میانگین ۴۴ درصد کاهش یافته است اما به ­دلیل کمبود اطلاعات در مورد پناهگاه حیدری نمی ­توان برای کل دوره­ سه ماهه قضاوت کرد. دی­ اکسید نیتروژن در پناهگاه بختگان در سه ماهه سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ تغییر محسوسی نداشته است هرچند در شهر شیراز تا روز ۱۳ آوریل هم ­زمان با ۲۴ فروردین ماه، مقدار دی ­اکسید نتروژن در اثر بیماری کووید ۱۹ کاهش محسوسی داشته است ولی از ۱۳ آوریل به بعد، مقدار این آلاینده با وجود بیماری کووید ۱۹ بیش ­تر از سال قبل بوده است. انجام مطالعات بیش ­تر برای شناسایی اثرات محدودیت­ کننده ناشی از همه ­گیری کووید-۱۹ بر وضعیت سایر آلاینده­ های جوی در پناهگاه ­های حیات­ وحش ایران پیشنهاد می­ شود.

کووید-۱۹, سنجش تروپوسفری, دی اکسید نیتروژن, پناهگاه حیات وحش, کلان شهر