یعقوب پیوسته گر - استادیار دانشکده فنی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یاسوج
علی اکبر حیدری - استادیار دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه یاسوج
مریم کیایی - پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج

در اندام خانه­های سنتی، به دلایل گوناگونی، گشایش (فضای باز) ایجاد می شده که از جمله آن ها می توان به عواملی چون شرایط اقلیمی­، مناسبات فرهنگی و اجتماعی، و... اشاره کرد. اما به نظر می­رسد عوامل دیگری نیز در ایجاد این گونه فضا­ها در کالبد خانه نقش داشته­اند. از جمله دلایل مهم در ایجاد چنین فضاهایی، در پیکره­بندی خانه­های سنتی ایران، پیشامدهای عملکردی  فضایی است، این موضوع می تواند تاثیر بسزایی بر کیفیت عملکردی این­گونه خانه­ها داشته باشد. بر این اساس هدف در پژوهش حاضر بررسی نقش حیاط بر ارتقای «راندمان عملکردی» خانه است. در این خصوص منظور از راندمان عملکردی مطلوب فضا، افزایش سیرکولاسیون گردشی مناسب، ایجاد یکپارچگی مطلوب، و افزایش میزان نفوذپذیری و انعطاف پذیری در خانه­ها تعریف شده است. به منظور بررسی فرایند ارزیابی نقش حیاط در خانه­ها و دو متغیر «تعداد» و «مکان یابی یا موقعیت» مطلوب در این حیاط ها، هشت نمونه یک­، دو، سه، و چهار حیاطه، به منظور برگزیده شد. حیاط(های) چهار مورد از این هشت خانه مرکزی هستند و چهار نمونه دیگر حیاطی(هایی) دارند که در مرکز فضا قرار ندارد و یکی از جداره­های حیاط را دیوار کوچه یا همسایه مجاور تشکیل می­دهد. ابزار مورد نظر در تجزیه وتحلیل خانه­ها روش نحو فضا یا چیدمان فضا است که در آن با استفاده از راهبرد کمی، به بررسی موضوع پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که خانه­های یک حیاطه، که حیاط آن ها در مرکز هندسی بنا است و چهار طرف آن نیز توده قرار گرفته است، به دلایلی، از جمله افزایش میزان نفوذپذیری (عمق کمتر نسبت به سایر نمونه­های دو، سه، و چهار حیاطه) و انعطاف پذیری بالاتر و همچنین میزان یکپارچگی مطلوب و نیز افزایش قابلیت دسترسی مناسب به فضاها در مقایسه با نمونه­های دیگر، عملکرد مطلوب­تری دارند.   

حیاط, راندمان عملکردی, خانه, نحو فضا, خانه های سنتی ایران