کورش گلکار - دانشیار دانشکدهمعماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی

تاکنون آثار مهمی پیرامون فرایند طراحی شهری و انواع آن انتشار یافته است با این حال، به نظر می رسد که جنبه های تشابه و تفاوت گونه های متنوع آن هنوز به طور کافی بررسی نشده و مدلی از گونه بندی فرایندها که تبیین کننده ابعاد تشابه و تفاوت و مفروضات نظری آنها باشد مطرح نگردیده است. هدف این مطالعه جستجوی پاسخ برای سه پرسش است: ۱.آیا برای طراحی شهری فرایندی یگانه و منحصر به فرد هست و یافرایندهای چندگانه و گوناگون؟ ۲.تفاو ت و تشابه گونه های متفاوت فرایند طراحی شهری چیست و چگونه می توان آنها را در قالب یک مدل گونه بندی مطرح کرد؟ ۳.برمبنای تشابه فرایندهای گوناگون آیا میتوان الگوی واحدی از فرایند طراحی شهری مطرح کرد؟ برای پاسخ به این پرسش ها، در تحقیق حاضر از روش «مرور فرا تحلیلی » منابع موجود استفاده شده است. این مطالعه به تحلیل شش گونه اصلی از فرایند طراحی شهری میپردازد: ۱.فرایند دکارتی استقرایی؛ ۲.فرایندفرضیه آزما قیاسی؛ .فرایندمسئله گشا تصمیم ساز؛ ۴.فرایند خلاقانه؛ ۵.فرایند جامع عقلایی؛ ۶. فرایند رهبری؛ ۷. فرایند ارتباطی طراحی شهری. یافته های مطالعه حاضر نشان میدهد که چنانچه مراد از فرایند طراحی شهری، فرایندهای هنجاری (فرایند بدان گونه که باید باشد) است، با تعداد قابل توجهی از گونه های فرایند روبرو هستیم، ولی چنانچه منظور از فرایند طراحی شهری،فرایند واقعی (فرایند بدان گونه که هست) باشد، با یک نسخه واحد از آن مواجه هستیم. همچنین، این مطالعه نشان میدهد که جنبه های تشابه و تفاو ت فرایندها شامل جنبه های ریخت شناختی، اصطلاح شناختی، نظم و ترتیب مراحل، بنیان های معرفت شناختی، نسبت آنها با مفهوم عقلانیت، نسبت آنها با مفهوم بهینه یابی،و نسبت آنها با دو مفهوم اساسی حقیقت و قدرت میشود. تحقیق حاضر نشان می دهد که جنبه های متعدد تشابه و تفاوت را می توان، با بهره گیری از طبقه بندی کنش های اجتماعی پیشنهادی هابرماس، نظریه منطق اکتشافات علمی پوپر ونظریه قدرت/ دانش فوکو، به دو «بعد » اصلی تقلیل داد. چنانچه «فرایند طراحی شهری به مثابه نوعی ازکنش اجتماعی، که در قالب فضایی کالبدی اندیشیده و اعمال میشود » تلقی گردد، آنگاه دو بعد اصلی در گونه شناسی فرایندها خواهند بود: ۱. بعد «ماهیت کنش اجتماعی » ( طیفی میان دو قطب کنش ارتباطی و کنش راهبردی) و ۲. بعد «ماهیت منطق اکتشافی » (طیفی میان دو قطب منطق استقرایی یا تجزیه ترکیبی و منطق قیاسی یا حدس و ابطالی). نهایتا این تحقیق نشان می دهد که برای فرایند طراحی شهری واقعا موجود، الگوی واحدی هست که در آن طراحی شهری به مثابه یک کنش راهبردی و گفتمانی، که در آن دانش و قدرت انفکاک ناپذیر هستند، مطرح است. چنین فرایندی را میتوان برپایه مفهوم فوکویی «قدرت/ دانش » تبیین کرد و گام های تشکیل دهنده آن را معرفی کرد.

طراحی شهری, فرایند, گونه بندی, دانش, قدرت