حسین ایمانیان

      آن بخش از شعر جاهلی که از شائبه ساختگی بودن به دور باشد، آینه­ای شفاف و روشن از جامعه زنگار­گرفته دوران پیش از اسلام و رفتار، اندیشه و آرمانهای نا­بخردانه مردمانش است. تصویر راستین این جامعه را تنها بایست در سروده­های گروه­های معترض و رانده­شده آن زمان مانند شاعران سیاه، موالی، بردگان و صعالیک و البته در میان آیات قرآن جستجو کرد. سروده­های عنتره بن شداد، شاعر سیه­چرده و حبشی­الاصل جاهلی دو ویژگی مهم دارد: یکی اینکه از تعصب نژادی و اهمیت ریشه عربی یا قبیله­ای آن دوره پرده بر­می­دارد و دیگر اینکه غزل او با حماسه آمیخته است؛ وی به هنگام غزل­سرایی و بیان زیبایی معشوق خود «عبله» و دوری او، به یاد میدان نبرد و دلاوریهای خود در رویارویی با دشمنان می­افتد و تعابیر، تصاویر و ابزار جنگی را وارد غزل می­کند و بدین­گونه نوعی(=ژانر) تازه را به نام «غزل حماسی» در ادب عرب ابداع می­کند؛ البته حماسی ­نامیدن این سروده­ها که درواقع خود­ستایی­های شخصی بیش نیست، تنها به سبب داشتن برخی نشانه­های ژانر حماسی است. نگارنده در جستار پیش رو، پس از بررسی انگیزه­های عنتره از عاشقانه­سرایی در کنار حماسه­سرایی، به بیان مهمترین ویژگیهای این سروده­ها می­پردازد. به باور برخی از سخن­سنجان، تصاویر تغزلی آمیخته با عناصر سپاهیگری، از شعر فارسی و از حوزه غزل مذکر، وارد ادبیات عرب شده است. نوشته پیش رو نشان می­دهد، آمیزش تصاویر سپاهی و عاشقانه در شعر عربی و در غزل مونث، بسیار پیشتر از شعر فارسی وجود داشته است، اگر­چه عامل و بستر به وجود­آورنده آن، در دو ادبیات متفاوت است.

عنتره بن شداد, جامعه جاهلی, تغزل, حماسه, فخر, سپاهیگری