مهدی کماسی - دانشیار دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه ایت الله العظمی بروجردی (ره).
مهدی لک - دانشجویی کارشناسی ارشد عمران سازه های هیدرولیکی، دانشگاه ایت الله العظمی بروجردی (ره).

جریان عظیم آب همراه با مواد رسوبی آبرفتی حوضه آبریز یا به عبارت دیگر سیل که یکی از پدیده هایی همواره خسارات جانی، زیست محیطی و اقتصادی را مورد تهدید قرار داده است. روش های مختلفی برای کنترل سیل وجود دارد که انتخاب هر روش یا ترکیبی از روش ها بستگی به شرایط محیطی، اهمیت پروژه، شرایط اقتصادی کشور و ... دارد. یکی از روش های سازهای مهار و کنترل خسارات ناشی از سیلابها، احداث سدهای تاخیری است که از مخازن این سدها برای ذخیره آب و کنترل سیلاب استفاده می شود و بسیاری از قدیمی ترین سدهای جهان به منظور کنترل سیلاب احداث گردیده اند. طرح های سدهای تاخیری (Detention dams)، یکی از راهکارهای موثر در کاهش اثرات سیلاب در مناطق با تند سیلابها Flash loodمی باشد. با توجه به اهمیت حجم انتظار مخزن نسبت به حجم سیلاب، این راهکار در حوضه هایی جوابگو است که حجم سیلاب در مقایسه با دبی اوج آن پایین است و این در حالیست که در حوضه آبریز گرگانرود، مشخصه بارز سیلابهای به وقوع پیوسته، دبی اوج بالا و حجم نسبتا پایین سیلاب است. بنابراین احداث سدهای تاخیری در مسیر سیلاب و سرشاخه های سیلابی در کاهش خسارت های سیل در پایین بسیار موثر می باشد. در این راستا سد مخزنی گلمندره با هدف کنترل سیلاب در سر شاخه رودخانه دوغ مورد مطالعه قرار گرفته است. در این سد علاوه بر هدف کنترل سیلاب که هدف اصلی محسوب می شود، هدف تامین نیاز آبی برای ۱۰۰۰ هکتار اراضی مستعد پایین دست در نظر گرفته شده است. جهت تعیین ارتفاع سد و حداکثر تراز سیلابی، با فرض تراز اولیه مخزن برابر تراز آستانه سرریز، روندیابی سیلابهای ۱۰۰۰ ساله ، ۱۰۰۰۰ ساله و PMF به ازای عرضهای مختلف سرریز انجام شده است. عرض بهینه بر اساس مقایسه هزینه های اجرایی سرریز و بدنه سد پس از طراحی و برآورد هزینه های اجرای بدنه و سرریز تعیین گردید. بر اساس نتایج گزارش حاضر، افزایش عرض سرریز سبب کاهش قدرت تسکین سیلاب مخزن می شود.

سد تاخیری، سیل، سازه های هیدرولیکی، مخاطرات مهندسی، کنترل سیلاب