شریفه خانی - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه گلستان، گرگان، صندوق پستی: ۱۵۵
حاجی قلی کمی - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه گلستان، گرگان، صندوق پستی: ۱۵۵
خسرو رجبی زاده - گروه مطالعاتی خزندگان فلات ایران، دانشگاه رازی، کرمانشاه

یکی از ویژگی­ های اکثر جانوران پرسلولی، داشتن تقارن دوطرفی است. این ویژگی گاهی اوقات برای تعدادی از صفات جانوران از جمله خزندگان صدق نمی ­کند. عدم تقارن در صفات داخلی و هم ­چنین در صفات خارجی وجود دارد. در این پژوهش بررسی صفات خارجی افعی قفقازی (Gloydius halys caucasicus) (Viperidae: Crotalinae) که جزء مارهای سمی ایران است و در مناطق ساحلی، بین کوه­ های البرز و دریای خزر پراکنده شده است با تاکید بر روی فلس­ ها انجام گرفت. برای انجام این کار  ۱۲ صفت مریستیک در ۵۴ نمونه افعی قفقازی (۲۰ نر، ۲۱ ماده، ۱۱ نابالغ و ۲ نامشخص) مربوط به استان­ های گلستان و مازندران مورد مطالعه قرار گرفت. شمارش صفات مریستیک با سوزن، در زیر استریومیکروسکوپ انجام شد. نتایج نشان داد که فرمول گیجگاهی (۲۰ نمونه)، فلس­ های بین چین خلفی و اولین فلس گلویی (۱۷ نمونه)، فلس­ های لب بالا (۱۶ نمونه)، فلس ­های لب پایین (۱۳ نمونه)، فلس­ های لب پایین متصل به چین قدامی (۱۲ نمونه)، فلس­ های قدامی بین چین خلفی و لب پایین (۲ نمونه)، فلس ­های خلفی بین چین خلفی و لب پایین (۳ نمونه)، فلس­ های گونه­ ای (۳ نمونه)، فلس ­های اطراف چشم (۲ نمونه) و فلس ­های جلوی چشمی (۲ نمونه) در سمت راست و چپ نامتقارن بودند. نتایج این بررسی نشان می ­دهد که در شمارش فلس­ های ناحیه سر، به تقارن یا عدم تقارن فلس­ ها در دو طرف سر دقت شود.

صفات نامتقارن, افعی قفقازی, Gloydius halys caucasicus, گلستان, مازندران