سید حسین سراج زاده - دانشیار،گروه جامعه شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
علیرضا کریمی - استادیار،گروه جامعه شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
مسعود روزبهانی - کارشناس ارشد جامعه شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

مراقبه ویپاسانا به ­عنوان یکی از جریان­ های اصلی مراقبه ­گری در ایران، هدف اصلی خود را مبتنی بر کنترل خشم، پرهیز از خشونت و ایجاد آرامش برای پیروان می ­داند. بررسی چنین پیامدهایی نیازمند مطالعه علمی است و خلاء مطالعات جامعه­ شناختی در این زمینه وجود دارد. بر همین اساس این پژوهش، به­ دنبال مطالعه تجربه زیسته مراقبه ­گران و یپاسانا و پیامدهای اجتماعی آن با تاکید بر گرایش به خشونت می ­باشد. خشونت مورد مطالعه شامل خشونت کلامی، فیزیکی، نمادین و سیستمی است. مراقبه ­گران نیز شامل افرادی هستند که حداقل یک دوره ده روزه مراقبه ویپاسانا را گذرانده ­اند. روش­ شناسی پژوهش کیفی بوده و از روش تحلیل تماتیک استفاده شده است. روش نمونه­­ گیری، هدفمند است و با چهارده نمونه مصاحبه شده است. یافته ­های پژوهش نشان می­دهد که مراقبه گران ­ویپاسانا در مواجه با خشونت نمادین و سیستمی به دو گروه تقسیم می­ شوند، گروه اول این دو بعد از خشونت را ادراک می­ کنند و گروه دوم ادراکی از آن ندارند. مراقبه ­گران گروه اول و همچنین تمامی مراقبه ­گران در برابر خشونت کلامی و فیزیکی به دو صورت منفعل و فعال همراه با ساز و کارهای خاص خود به خشونت پاسخ می­ دهند. مراقبه ­گران ویپاسانا، در مراحل مختلف مراقبه ­گری با آموزه­ هایی که در خصوص عدم وابستگی مادی و معنوی و عدم واکنش به خوشایندها و ناخوشایندها کسب می ­کنند، زندگی خود را در جهت پذیرش و تسلیم وضعیت موجود هدایت می­ کنند. تعاملات اجتماعی درون­ گروهی مراقبه­ گران علاوه بر اینکه سبب کاهش سرمایه اجتماعی برون­ گروهی آن­ها شده است، زمینه جدایی خودخواسته و آگاهانه مراقبه­ گران و انزوای اجتماعی آن­ها را فراهم ­آورده است.                           

مراقبه ویپاسانا, خشونت, تغییر الگوی عادت ذهنی, سرمایه اجتماعی, انزوای اجتماعی