سیدحسین سراج زاده - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تربیت معلم تهران
سارا شریعتی مزینانی - استادیار گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
سیروس صابر

مدارا از جمله موضوعات مهم اجتماعی و سیاسی است که در جامعه ما پژوهش های تجربی ناچیزی درباره آن انجام شده است. در این مقاله بر اساس یک نمونه ۳۳۵ نفره از دانشجویان، رابطه میزان و انواع دینداری با مدارای اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تاثیر میزان دینداری بر ابعاد و مولفه های مختلف مدارا متفاوت است. هرچه افراد دیندارتر باشند، مدارای آنان نسبت به موضوعاتی مثل مسائل جنسی، جرم، و ارتباط با غیرمسلمانان کمتر است. اما دینداری بر مدارای سیاسی، مدارای ملیتی، و مدارای قومی تاثیر چندانی ندارد. از طرف دیگر، اثر نوع دینداری، که در این پژوهش به کثرت گرا، شمول گرا، و انحصارگرا تقسیم شده است، بر انواع مدارا بیش از میزان دینداری است. در مجموع بر اساس یافته های این پژوهش نمی توان از رابطه یک بعدی بین دینداری و مدارا صحبت کرد، بلکه برای رسیدن به یک رابطه واقعی و دقیق درباره دینداری و مدارا، لازم است هم ابعاد و موضوع مورد مدارا و هم نوع دینداری مشخص شود. در موضوعاتی که هنجارها و قواعد دینی مشخص و صریح هستند، مدارای دینداران نیز کمتر می شود. همچنین، در مقایسه با سایر متغیرهای مورد بررسی، نوع دینداری اصلی ترین متغیر برای تبیین تغییرات مدارای اجتماعی است.

دینداری, مدارا, کثرت گرایی, انحصارگرایی