احمد اسدی - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قاین، ایران
زینت محمدپورسنگانی - دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
علی حاجی زاده شیخوانلو - دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

شهرنشینی یکی از پیامدهای انقلاب صنعتی است که روند توسعه آن را متحول کرده و باعث گسترش مهاجرت­ها به شهر شده است. یکی از نتایج اصلی گسترش شهرنشینی در دهه­های گذشته تغییرات کاربری زمین­ها در شهرها و رشد ناموزون آن هاست که این مسئله، مدیریت رشد شهرها را به یکی از مهم ترین چالش­های قرن ۲۱ تبدیل کرده است. پژوهش حاضر تغییرات زمین­های شهر تربت جام را طی سال­های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ ارزیابی و سپس این تغییرات را تا سال ۱۴۲۰ هجری شمسی پیش­بینی می­کند و در پایان با استفاده از شاخص توسعه سیمای سرزمین، نوع رشد شهر مشخص می­شود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داده­ها در این پژوهش از تصاویر لندست، سنجنده، ETM سال­های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ و سنجنده OLI سال ۲۰۱۹ استفاده شده است. پس از طبقه­بندی تصاویر در ادامه برای پی بردن به تغییرات صورت گرفته در کاربری اراضی شهر تربت جام و پیش­بینی تغییرات تا سال ۱۴۲۰ از الگوی زنجیره مارکوف و CA استفاده شده است. نتایج به دست آمده در بازه زمانی ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ و ۲۰۱۹ نشان می­دهد که مساحت تمام کاربری های منطقه موردمطالعه به جز کاربری اراضی بایر روندی افزایشی داشته است؛ به طوری که مساحت کاربری شهر از ۸۱۱۹۸ مترمربع در سال ۲۰۰۰ به ۱۰۸۷۲۰ مترمربع در سال ۲۰۱۰ و به ۱۴۴۴۴۱ مترمربع در سال ۲۰۱۹ رسیده است. همچنین مساحت اراضی کشاورزی از ۲۰۷۸۲۸ مترمربع در سال ۲۰۰۰ به ۲۶۶۲۶۵ مترمربع در سال ۲۰۱۰ و به ۲۰۲۹۴۱ مترمربع در سال ۲۰۱۹ رسیده است. مساحت اراضی فضای سبز و باغات از ۲۰۰۷ مترمربع در سال ۲۰۰۰ به ۳۰۸۶۱ مترمربع در سال ۲۰۱۰ و به ۲۷۳۵۱ مترمربع در سال ۲۰۱۹ رسیده است. مساحت اراضی بایر از ۷۵۶۵۰۴ مترمربع در سال ۲۰۰۰ به ۶۵۹۷۵۴ مترمربع در سال ۲۰۱۰ و به ۶۹۰۸۶۷ مترمربع در سال ۲۰۱۹ رسیده است و این نشان می دهد مساحت این اراضی با گذشت زمان کاهش داشته است. همچنین پیش­بینی وضعیت چهار طبقه پوشش زمین شامل اراضی شهر، کشاورزی، بایر و فضای سبز و باغات در شهر تربت جام در افق ۱۴۰۴ نشان می­دهد مساحت کاربری شهر در افق ۱۴۲۰ افزایش خواهد داشت؛ به طوری­که این کاربری ۱۳/۱۹۲% دچار تغییر خواهد شد. مساحت کاربری کشاورزی با ۰۵/۷۱% و فضای سبز و باغات با ۵۳.۳۲% تغییرات روندی کاهشی خواهند داشت و مساحت کاربری بایر نیز با ۸۷/۱۰۰% تغییرات روندی افزایشی خواهد داشت. در پایان با شاخص توسعه چشم انداز، نوع رشد شهری مشخص شد. همچنین براساس این شاخص، نوع رشد شهر تربت جام از نوع لبه ای است.

شهرنشینی, کاربری اراضی, لندست, زنجیره مارکوف و CA, تربت جام