نفیسه رئیسی مبارکه - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد (نویسنده مسئول)

در میان انواع ادبی، طنز متعهدترین نوع ادبی است و هنگامی­که در اثر شاعر یا نویسنده­ای به­ظهور­می­رسد، بن­مایه­هایی از تعهد اجتماعی و اعتراض در اندیشه­های او نمود ­می­یابد. نظامی گنجه ای را نیز می توان از شاعران طنزپرداز با گرایش های اجتماعی به­شمار­آورد که با نگاهی اعتراض آمیز از طنز به­منزله ابزاری هنری برای بیان اندیشه­های خویش و اصلاح ناهنجاری­های اجتماعی بهره­می­گیرد. این پژوهش در پی دانستن ارتباط شرایط جامعه و روزگار نظامی در کنار منش و کنش خاص شاعر با گفتمان طنزآمیز و انتقادی اوست، بنابراین نویسنده می­کوشد پس از استخراج نمونه­های طنزآمیز شعر او از خمسه، ویژگی­های محتوایی و سبکی طنز او را بشناساند و در­نهایت شگردهای طنزآفرینی او را با نمونه معرفی­کند. روند پژوهش به­شیوه توصیفی­­تحلیلی است و با رویکردی انسان­گرایانه انجام­می­پذیرد. یافته های پژوهش نشان ­می دهد که طنز نظامی، تراژیک است و نگاه معترض شاعر به جامعه و ظلم و بی­عدالتی آن، طنز او را به طنزی تلخ و گزنده تبدیل­کرده و حالتی پنهانی و غیرمستقیم به آن بخشیده­است. آگاهی اجتماعی شاعر، مضامین و حکایات طنزآمیزاو را با بیان نتایج اخلاقی به پایان می­برد. بستر مناظره جایگاه مناسبی برای طنز رندانه نظامی است و «روباه» و «کرد» پربسامدترین تیپ­های طنزآمیز شعر اوست.

نظامی گنجه ای, خمسه نظامی, طنز, شگردهای طنزپردازی