تاثیر تصوف در منظومه های عاشقانه

تصوف، که از آن می توان به عنوان یکی از عوامل مهم اجتماعی و فرهنگی یاد کرد، از قرن­های نخستین در جامعه اسلامی شکل گرفت و به سرعت رشد کرد. با سنایی وارد عرصه ادبیات شد و آثار برجسته­ای در این حوزه چه به صورت نثر و چه از نوع آثار منظوم پدید آمد که مثنوی­های عطار و مولانا از جمله آنهاست. تحت تاثیر این آثار و با توجه به غلبه روح و فرهنگ تصوف در فضای اجتماعی قرون هفتم، هشتم و نهم، داستان­های عاشقانه عصر نیز که به دلیل نگاه عاطفی و احساسی آن­ها بیش از سایر داستان­ها مورد توجه بوده­اند دگرگون گشته، ضمن حفظ برخی ویژگی­های آثار پیشین، آب و رنگ تازه­ای به خود گرفتند. در این نوشتار برآنیم تا با بررسی برخی از برجسته­ترین منظومه­های عاشقانه این قرون یعنی هشت بهشت امیر خسرو دهلوی(قرن هفتم)، جمشید و خورشید سلمان ساوجی و همای و همایون خواجوی کرمانی(قرن هشتم)، و لیلی و مجنون مکتبی شیرازی(قرن نهم)، عناصر مشترکی را که بیانگر تاثیرپذیری پدیدآورندگان این آثار از اندیشه­های صوفیه است، استخراج کرده و مورد مطالعه قرار دهیم. نتایج پژوهش بیانگر این معناست که این اثرپذیری تنها به تحول شخصیت­های داستانی و صفات و رفتار آنها محدود نگشته بلکه واژگان و تعابیر عاشقانه نیز چه بسا تحت تاثیر تصوف بار معنایی گسترده­تری یافته­اند؛ به عبارتی می­توان اذعان کرد که عشق زمینی و مجازی در این داستان­ها به پاکی و بلندای عشق آسمانی ارتقا می­یابد و عشق و عرفان آنچنان در هم آمیخته و به هم پیوند می­خورد که نمی­توان حد و مرز مشخصی برای عاشقانه یا عارفانه بودن آن­ها تعیین نمود.

Keywords:

داستان های منظوم عاشقانه , عشق , عاشق , تصوف , سالک