مضمون آفرینی و نمادپردازی از شطرنج در متون منظوم عرفانی

استفاده از مضامین متنوع، گوناگون و به تبع آن نمادپردازی، از جمله شیوه­های شاعران و عارفان برای بیان مطالب و مافی­الضمیر است. با توجه به تعدد آبشخورهای مضمون­آفرینی که خود تحت تاثیر عوامل گوناگونی هستند، شاعران عارفی همچون سنایی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ، عراقی، اوحدی و... برای پرورش هر چه بیشتر و انتقال اندیشه­های عرفانی خود از همه امکانات زبانی و بیانی از جمله تامل ­برانگیزترین بازی؛ یعنی شطرنج – که در ارتباط مستقیم با حماسه و تداعی صحنه­های رزم است و در ظاهر هیچ تناسبی با اندیشه­های عرفانی ندارد- به بهترین شکل ممکن استفاده کرده­اند. نوشته حاضر بر آن است تا با بازخوانی دقیق آثار منظوم عرفانی، به تحلیل ابیاتی که اصطلاحات شطرنج در آن به کار رفته است، بپردازد. حاصل پژوهش حاکی از تسلط کامل برخی از شاعران عارف به خصوص مولوی به این بازی است؛ چراکه مهمترین مباحث عرفانی و اندیشه­های شاعرانه را با دقایق و ظرایف شطرنج، به نحو احسن بیان کرده­اند.

Keywords:

شطرنج , عرفان , متون منظوم , مضمون آفرینی , نماد