صمد عباس زاده گرجان - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
محمد فرهمند - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

در جهان بینی مولانا آنچه بر «رفتار کاینات» تعبیرمی­ شود و به عنوان رفتار طبیعت و طبایع اشیا می­ شناسیم، «عادت خداوندی» است که بر اراده الهی جاری است و در حقیقت قضای الهی که همان برنامه خداوندی برای مدیریت عالم است، چون فرماندهی بر روی عادات نشسته است و آن­ ها را می­ گرداند. از دیدگاه مولانا درک لایه­ های زیرین و جان و مغز عالم حقیقت و حقیقت عالم، در گرو رمزگشایی و رازگشایی بطون عالم طبیعت می­باشد و در این مقام است که احاطه­ ی خداوند بر عالم و حاکمیت او بر کاینات پرده از رخسار برداشته و حقیقت وجودی خود را نشان خواهد داد. چنین نگرشی نسبت به پدیده­ های عالم، در پاره­ای از داوری­ های واپسین که ما درباره ساختار عالم می­ کنیم، تاثیر گذار بوده، نسبت انسان را با خداوند، جهان هستی و انسان­ های دیگر مشخص می­کند. در حقیقت آنچه در تبیین رفتارشناسی کاینات مورد نظر ماست، نه تبیین صور فلکی و اجرام آسمانی، بلکه فعل و انفعالات نهفته در عالم هستی است که از طریق مدیری محیط بر عوالم اداره می­ شود که در تاویل عرفانی آن، ماحصلی جز نیل آدمی به جان جهان ندارد. مولوی این کنش درونی هستی را عشق می­داند و راه رهایی و جاودانگی را عاشقی می ­شناسد. از نظر مولانا خواست و مشیت الهی بر محور عشق می­ چرخد و زمانی که خود را با این کشش و کنش عظیم جهان هستی پیوند می ­دهیم از همه محدودیت­ های فردی و ظاهری رهایی می ­یابیم و به جان جهان می ­پیوندیم.

خداوند, عشق, انسان, مولانا, رفتارشناسی و کاینات