ناصر کاظم خانلو - استادیار دانشگاه پیام نور همدان
نسرین بیرانوند - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

«فرافکنی» یکی از مکانیسم­های روان­شناسی است که از طریق آن می­توان به ضمیر و درون هرکس پی برد و شناخت نسبی از شخصیت وی به دست آورد. در بین سخنوران و اندیشمندان بزرگ ایران زمین کمتر کسی را می توان یافت که همانند مولانا جلال الدین محمد بلخی به جنبه­های روان­شناختی رفتار انسان توجه کرده باشد تا آن جا که در جای جای آثار منظوم و منثور او به ویژه در مثنوی معنوی و غزلیات شمس تحلیل­های روان­شناسی و حتی برخی از مسائل و مفاهیم نوین این دانش نظیر «خودفریبی»، «توجیه»، «فرافکنی» و... به کرات مشاهده می­شود. غزلیات شمس منبع عظیم روان­شناسی است که ویژگی­های شخصیتی، علایق، نگرش و انگیزه­های آفرینش اثر را همراه با عوامل آن منعکس می­نماید. در این مقاله انعکاس یکی از مفاهیم جدید روان­شناسی؛ یعنی «فرافکنی» در آثار مولانا، به خصوص در تمثیل های نمادین او، ردیابی شده و با استناد به شواهد متعدد، مدلل گردیده است و ضمن مشخص کردن مفهوم فرافکنی، منبع و سرچشمه فرافکنی و علل بروز آن در غزلیات شمس ذکر شده است.

فرافکنی, توجیه, روان­شناسی شخصیت, غزلیات شمس, مولوی