سیر تحول مطالعات اجتماعی شبکه های آبیاری و زهکشی از پروژه محور به مسئله محور

ساخت شبکه های آبیاری و زهکشی یکی از مهمترین فعالیت های ۵ دهه اخیر بخش آب کشاورزی است که با سرمایه گذاری سنگین چندین هزار میلیاردی برای کشورهمراه بوده است. هزاران هکتار از اراضی زیر شبکه های سنتی و اراضی دیم به شبکه های آبیاری و زهکشی مدرن مجهز شده اند. شبکه اصلی توسط وزارت نیرو ساخته شده و وزارت کشاورزی مجری احداث شبکه فرعی است.اگرچه تجربیات مهندسی دوره ساخت شبکه ها ارزشمند بوده ، اما تجربه حاصل از مسایل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی برای برنامه ریزان ، مجریان و مهندسان دست اندر کار به مراتب ذی قیمت و گرانسنگ تر است. بطور اصولی در گذشته در بخش کشاورزی سطح بالایی از همکاری و همیاری (نظام بنه ها ، رسم واره و لایروبی انهار و... ) در جوامع کشاورزی ایران مرسوم بوده ، اما با تحول سریع اجتماعی در جامعه کشاورزی، رقابت و تلاش برای بهره مندی بیشتر از منابع مالی دولت برای ساخت پروژه های تامین آب و شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی جایگرین همکاری و همیاری شد. درخواست های مکرر کشاورزان از نمایندگان و شکل گیری الگویی از انتخابات بر اساس میزان تعهد نامزد های نمایندگی برای ساخت سد و یا شبکه آبیاری و زهکشی از نتایج بارز آن است و البته مدیران دولتی نیز به آن دامن زدند.تا قبل از دهه ۸۰ برای انجام مطالعات اجتماعی شرح خدمات مشخص و استانداردی تدوین نشده بود، بلکه مشاوران و کارفرمایان به فراخور تشخیص شرح خدمات مورد توافق را تهیه می کردند. در شرح خدمات های اولیه دهه ۵۰ و ۶۰ اغلب فقط بررسی توزیع سنی ، رشد جمعیت، وسعت خانوار، نوع اشتغال ، بررسی وضع مالکیت ها ، نظام و الگوی بهره برداری، نیروی کار ماشینی موجود بطور محدود مسایل اصلی مورد مطالعه بودند.