حمید نوری - دانشگاه ملایر
علیرضا ایلدرمی - دانشگاه ملایر

این پژوهش با بررسی یکی از فراگیرترین دوره­های بارشی کشور در سال­های گذشته (روزهای ۶/۸/۱۳۸۱ تا ۵/۱۰/۱۳۸۱)، به تحلیل همدید و دینامیک سنگین­ترین خوشه بارش این دوره (۱۵/۹/۱۳۸۱ تا ۲۰/۹/۱۳۸۱) با رویکرد محیطی به گردشی می­پردازد. در این دوره بیش از ۶۰ درصد از ایستگاه­های کشور شاهد بارش چشمگیری بودند و رویدادهای بارشی سنگین متعددی نیز در سواحل جنوبی خزر ثبت شدند. بعد از ترسیم نقشه­های همبارش روزهای مورد مطالعه، نقاط اوج بارش و مراکز ثقل آن­ها به دست آمد و سپس الگوهای فشار سطحی، ارتفاع ژئوپتانسیل و نقشه­های وزش رطوبتی، جبهه­ها، رودبادها و  Q-Vectorدر ترازهای مختلف، استخراج و ترسیم شد. تحلیل نقشه­های فشار تراز دریا نشان داد که تشدید شیو فشار بین الگوی پرفشار دریای سیاه و کم­فشار شرق مدیترانه و بین الگوی پرفشار دریای سیاه وکم­فشار شمال شرق خزر، در رخداد این بارش­ها در غرب، جنوب غرب ایران و سواحل جنوبی خزر موثر بود. بررسی نقشه­های ژئوپتانسیل نشان داد که درطول دوره مورد مطالعه، دو الگوی اصلی وجود دارد که نقش فرود نسبتا عمیق شمال دریاچه خزر (بخشی از فرود بلند مدیترانه) بسیار مهم است.  تحلیل نقشه­های وزش رطوبتی نشان دادند که که در ترازهای بالایی، دریای مدیترانه و دریای سرخ و در ترازهای پایینی، خلیج فارس و دریای عمان، مهم­ترین منبع تغذیه رطوبتی بارش­های ایران زمین هستند که نقش هر کدام در روزهای مختلف، یکسان نیست. در حالی که رطوبت بارش­های سنگین سواحل جنوبی خزر، در تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال از طریق دریای مدیترانه، در ترازهای ۶۰۰ و ۷۰۰ هکتوپاسکال، از طریق دریای مدیترانه و دریای سرخ و در ترازهای ۸۵۰، ۹۲۵ و ۱۰۰۰ هکتوپاسکال، از طریق همه منابع اصلی رطوبتی منطقه (دریای سیاه، دریای مدیترانه، خلیج فارس، دریای سرخ و دریاچه خزر) تامین می­شود. وجود جبهه قطبی، جبهه دریای سرخ  شمال خلیج فارس و همچنین ادغام رودبادهای جنب­حاره­ای و جبهه قطبی بر روی شرق عراق، می­تواند از علل ایجاد و تشدید حرکات عمودی هوا در منطقه باشد. تحلیل نقشه­های Q-Vector نیز، با نشان دادن مناطق همگرا، به نقش مهم دریاچه خزر، دریای مدیترانه و دریای سیاه، خلیج فارس و دریای عمان در ایجاد حرکات صعودی هوا در ترازها و ساعات مختلف، برای شکل­گیری بارش­های سنگین سواحل جنوبی خزر و  ایران زمین اشاره دارد. 

تحلیل همدید و دینامیک, بارش سنگین و فراگیر, مراکز ثقل بارش, سواحل جنوبی دریاچه خزر