میرستار صدرموسوی - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز
محمدرضا پورمحمدی - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز
اکبر رحیمی - گروه آموزشی فضای سبز دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

توسعه پراکنده شهری و تغییرات کاربری اراضی پیرامونی شهرها، از چالش­های اساسی در برنامه­ریزی شهری در دهه­های اخیر بوده و مدل­سازی این تغییرات، به­عنوان یک ابزار کارآمد برای برنامه­ریزان، اقتصاددانان، اکولوژیست­ها و طرفداران محیط زیست جهت بررسی تغییرات آتی توسعه شهری محسوب می­گردد. این مقاله مدل تحول زمین را به­منظور بررسی توسعه شهری آتی تبریز، بر پایه شبکه­های عصبی مصنوعی و سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد استفاده قرار داده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی–تحلیلی است و داده­های مورد نیاز از تصاویر ماهواره­ای، نقشه­های کاربری اراضی شهری و طرح­های مصوب شهری تبریز استخراج گردیده است، از نرم­افزارهای ERDAS imaging  و ArcGIS برای آماده­سازی داده­ها و تحلیل نتایج و مجموعه نرم­افزاری LTM برای آموزش، تست، شبیه­سازی و پیش­بینی توسعه احتمالی استفاده شده است. نتایج حاصل از یادگیری مدل بین سال­های ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۴ نشانگر آن بوده است که در این مدت ۱۶ ساله، ۲۱۴۶۹ سل ۵۰ در ۵۰ مترمربع توسعه یافته است که با توسعه واقعی شهر مطابقت داشته و نشانگر یادگیری مناسب در شبکه می­باشد. برای پیش­بینی توسعه احتمالی شهر طرح­های فرادست شهری، جمعیت سال ۱۴۰۰ و سرانه­های پیشنهادی برای شهر مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نقشه توسعه احتمالی نمایانگر این است که ۲۲۴۸۴ سل، برای سال ۱۴۰۰ مورد نیاز می­باشد که بایستی برای توسعه آتی شهر اختصاص یابد. هم­چنین نتایج حاصل از مدل بیش­ترین توسعه شهر را در قسمت­های شمالغربی، شرق و جنوب شرق پیش­بینی کرده است که این روند تخریب فضاهای سبز، اراضی کشاورزی پیرامون و تهدید محیط زیست شهری را به­بار خواهد آورد. براین اساس و با ادامه روند کنونی، ۸۴۳۷ هکتار از فضاهای سبز و اراضی پیرامون شهر تبریز به زیرساخت و ساز خواهد رفت. ادامه روند توسعه پراکنده نه تنها تخریب محیط­های اطراف شهری را به­دنبال خواهد داشت، بلکه باعث گسیختگی فضایی و اجتماعی شهر و افزایش هزینه­های توسعه هم­چون راه­اندازی زیرساخت­های شهری خواهد شد.

مدل تحول زمین, رشد پراکنده, تغییرات کاربری, زمین شهری