حسن کریمیان - دانشیار باستانشناسی دانشگاه تهران
مجید منتظرظهوری - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تهران

اردشیرخوره را با طرح مدور و متحدالمرکزش می توان نخستین شهر ساخته شده به امر موسس سلسله ساسانیان و نمادی از ظهور ایدئولوژی سلطنتی تمرکزگرای ساسانیان محسوب داشت. علیرغم نقش کلیدی این شهر در استقرار حکومت ساسانیان، به جز یافته­های معدود باستان شناسانه، اطلاعات بسیار اندکی از تحولات تاریخی این شهر در دست است، بویژه آنکه، به اعتبار مندرجات آثار مورخان و جغرافیدانان قرون نخستین اسلامی، این شهر قرن ها پس از سقوط ساسانیان نیز به حیات خود ادامه داده است. اینک این پرسش قابلیت طرح می یابد که منابع مکتوب کهن چه اطلاعاتی را در خصوص دلایل و فرایند شکل یابی، توسعه و زوال این شهر در اختیار قرار می دهند؟ به عبارت دیگر، شهر اردشیرخوره در دوره ساسانی و در دوران انتقال به دوره اسلامی دستخوش چه تغییراتی شده است؟ هدف آن است تا با اتکاء به متون کهن، ماهیت تاریخی و سیر تحول شکل­گیری تا سقوط این شهر و همچنین شاخص­های فضایی و عملکردی آن باز­شناسی گردد. مطالعات تاریخی مشخص می سازد که اردشیرخوره شهری با ماهیتی حکومتی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی در دوران ساسانی بوده و با ورود اسلام دستخوش تغییراتی ساختاری و اجتماعی شده و در ادامه روند حیاتش به سبب برخی عواملی سیاسی، اقتصادی در قرن ۱۰ و ۱۱ هجری متروک شده­ است.

: تاریخ ساسانی, تاریخ قرون نخستین اسلامی, جغرافیای تاریخی, شهر اردشیرخوره, فضای شهری و عملکردهای آن