بررسی منشا و اصالت پیش از اسلامی نقشمایه بهرام و آزاده در آثار هنری ایران سده های چهارم تا هشتم هجری قمری

شماری از آثار هنری ایران سده­های ۴ تا ۸ ه. ق. با مجالسی آراسته شده­اند که شاهی کمان­گیر و سواره را در نخجیرگاه آهو نمایش می­دهد، درحالی­که بر پشت مرکبش زنی ریزاندام و چنگ­نواز نشسته است. این صحنه بنا بر متن شاهنامه فردوسی و هفت پیکر نظامی گنجوی، داستان بهرام گور شاهنشاه ساسانی و کنیز خنیاگرش آزاده را روایت می­کند. البته انتساب این روایت به شاهنامه فردوسی در سال های اخیر موضوع انتقاد بوده و حتی آن را دروغ و یکی از جعلیات افزوده به متن شاهنامه فردوسی در سده­های پسین پنداشته­اند. بنابراین، شناسایی و تعیین اصالت پیش از اسلامی داستان بهرام و آزاده بر مبنای مطالعه آثار هنری بازمانده از آن دوران اهمیت بسیار دارد، زیرا احتمال دارد که داستان و نقشمایه بهرام و آزاده صرفا آفریده هنرمندان و شاعران ایران دوران اسلامی باشد. اما فرضیه نوشتار حاضر این است که نقشمایه و تصاویر روایی داستان بهرام و آزاده در آثار هنری ایران سده­های ۴ تا ۸ ه..ق. کهن الگوها و سرمشق­های هنری پیش از اسلامی داشته است. برای بررسی و ارزیابی این فرضیه، نگارندگان از تاریخ ادبیات و تاریخ هنر و باستان­شناسی بهره گرفته­اند. نتیجه برآمده از تحقیق این است که نقشمایه هنری و موضوع ادبی داستان بهرام و آزاده، به راستی کهن الگوی ساسانی داشته و از جعلیات افزوده به شاهنامه فردوسی نیست.

Keywords:

بهرام و آزاده , شاهنامه فردوسی , هفت پیکر نظامی گنجوی , هنر دوران اسلامی ایران , هنر دوران پیش از اسلام ایران , عهد ساسانی