علی ستاری - دانشگاه الزهرا

چکیده هدف این مقاله بررسی اندیشه فلسفی ابن طفیل در داستان حی بن یقظان و شناسایی دلالت های تربیتی حاصل از آن است. سوالات عبارتند از این که مولفه ها ی سازنده اندیشه فلسفی ابن طفیل کدامند؟ و دلالت های تربیتی حاصل از آن چیست؟ در پاسخ به سوالات یاد شده از روش پژوهش تحلیلی – استنباطی استفاده شده است. ابتدا به توصیف داستان حی بن یقظان و تحلیل فلسفه ابن طفیل پرداخته شده و سپس از روی شواهد و نشانه های موجود در داستان به استنباط دلالت های تربیتی مبادرت گردیده است. نتایج نشانگر آن است که طرح تربیتی ابن طفیل در داستان حی بن یقظان عمدتا برگرفته از وضعیت، موقعیت و شرایط زمان او است که در آن کشمکش میان حامیان فلسفه و دین (عقل و شرع) در اوج خود قرار دارد. از این رو هدف از نوشتن حی بن یقظان بیشتر حول محور تبیین همین اختلاف شکل گرفته است. داستان جوابی است بر آراء ابن سینا، فارابی، ابن باجه و غزالی که طرفین اصلی این معارضه فلسفی هستند. در این راستا ابن طفیل در طرح تربیتی خود عناصر عقل، وحی و عرفان را با هم در می آمیزد و طرحی تلفیقی را در تربیت انسان از کودکی تا کهنسالی با رویکرد به برقراری آشتی میان فلسفه، دین و عرفان ارائه می کند. در طرح تربیتی ابن طفیل، هدف از تربیت شناخت خداوند و قدم نهادن در راه او و سرانجام فنا در جود او است. در این مسیر تربیت از مرحله حسی و تجربی آغاز می شود و در مرحله تفکر وتعقل ادامه میابد و به مرحله کشف و شهود می رسد و سرانجام به فنا در وجود خداوند ختم می شود. جلوه های تربیت در داستان حی بن یقظان به سه صورت تربیت فردی، تربیت اجتماعی و تربیت دینی نمایان می شود که از آن میان تربیت فردی اهمیت بیشتری پیدا می کند. در طرح تربیتی ابن طفیل اصول فردیت، تکلیف، تکامل و پیوستگی میان ظاهر و باطن قابل استنباط است. با تکیه بر این اصول ابن طفیل روش های تربیتی تجربه، تفکر، تعقل و شهود را در داستان حی بن یقطان به کار گرفته است.

اندیشه فلسفی, ابن طفیل, حی بن یقظان – دلالت های تربیتی