نسیبه گیلانی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد پژوهش فرش دانشگاه هنر اصفهان
فرهاد باباجمالی - عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان
ایمان زکریایی کرمانی - عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان

عناصر مفهومی در گستره تمدنی ایران که برای بیان ذهن خردمند انسان بکار برده می شود، کمیاب نیست و در هنرهایدیرینه ایران از جمله فرش به وضوح می توان به این مورد اشاره نمود. از مهمترین مولفه هایی که بشر توانست هنرهای خودرا با استفاده از آن شکوفا کند، "خیال" بوده است. این مفهوم با تکیه بر ماهیت خویش با نفس انسان پیوندی عمیق دارد.هدف از نگارش این مقاله، ماهیت شناسی خیال و نیز سعی بر ارائه برخی از مبانی این مولفه، در هنر فرش ایران بوده کهدر دوران صفویه در این هنر مصداق یافته است. دغدغه اصلی این پژوهش سعی در پاسخ به این سوال است که طرح ونقش فرش صفوی چگونه و چه نسبتی با مولفه خیال می تواند داشته باشد، و نیز این مفاهیم به چه صورت در فرشدستبافت ظهور یافته است.در این راستا خیال و جایگاه آن، از دیدگاه مفهوم پردازی بر نقش مایه خیر و شر در طرح و نقش فرش صفوی بررسی میگردد، و سعی شده بر مبنای آراء ابن عربی، (آراء خیر بالعرض در مقابل شر بالعرض) از مکتب این دانشمند و با مطالعهموردی یکی از فرش های گرفت و گیر این دوره، با استفاده از روش تحلیل مفهومی بررسی شود. با توجه به نتایج بدستآمده بنظر می رسد، خیال در فرش این دوره، دارای مفاهیمی عمیق همچون، خیر و شر، و تقابل همیشگی آنها است کهمفاهیم در مجوعه طرح ها و نقوش این دست بافته ها به صورت نماد پردازی شکل گرفته اند.

خیال، عالم مثال، خیر و شر، فرش، صفوی