محمد حسن نادری - گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
نرگس عرب - دانشجوی دکتری آمایش محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
امید جهاندیده - کارشناس ارشد مهندسی آبیاری و زهکشی، گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان،
میثم سالاری جزی - گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
عاطفه عرب - گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد

حفظ رژیم طبیعی جریان برای نگهداری سلامت اکوسیستم رودخانه، ضروری است. یکی از مهم ترین و در عین حال پیچیده ترین موضوعات در مدیریت حوضه آبخیز، تجزیه و تحلیل نیاز آبی محیط اکولوژیکی با پیوند چرخه هیدرولوژیکی و فرآیندهای هیدرودینامیکی با فرآیندهای اکولوژیکی آبزیان رودخانه، است. در این مطالعه، به منظور تعیین مقدار جریان رهاسازی از سد جامیشان با بررسی نیاز آبی اکولوژیکی رودخانه دینور در استان کرمانشاه با روش های هیدرولوژیکی تنانت، روش توزیع سالانه و تگزاس بر اساس آمار هیدرولوژیکی ایستگاه های هیدرومتری در طول دوره آماری ۳۸ ساله (۱۳۹۸-۱۳۶۰)، مدل شبیه سازی هیدرومورفواکولوژیکی - هیدرودینامیکی مطلوبیت زیستگاه (River۲D) نیز مورد استفاده قرار گرفت و مطابق با آن یک روش طبقه بندی جدید رژیم جریان اکولوژیکی با توجه به شاخص های اکوهیدرولیکی مطلوبیت زیستگاه (عمق آب، سرعت جریان و بستر)، در نظر گرفته شد. همچنین در مدل اکوهیدرولیکی River۲D، میزان مطلوبیت زیستگاه در دسترس گونه ماهی هدف، در محدوده ۱۰ تا ۲۰۰ درصد میانگین جریان سالانه، مورد بررسی قرار گرفت. بر پایه نتایج حاصله، نیاز آبی اکولوژیکی برآورد شده رودخانه دینور با ترکیب روش های مختلف، در طول سال متفاوت بوده و بر این اساس، برای حفظ شرایط مطلوب و حفاظت از اجزای اکوسیستم و زیستگاه جوامع بیولوژیکی، محدوده رژیم جریان موردنیاز برای تامین پتانسیل اکولوژیکی زیستگاه بین ۱۷/۰ تا ۷۱/۳ مترمکعب برثانیه به ترتیب در ماه مهر و فروردین، با میانگین دبی سالانه زیستی ۳۸/۱ مترمکعب بر ثانیه (معادل ۹/۸۸ درصد جریان طبیعی رودخانه) بایستی در داخل رودخانه دینور و پایین دست سد جامیشان، برقرار باشد. همچنین مقایسه میزان تخصیص آب برای تامین نیاز آبی اکولوژیکی قابل قبول با روش تنانت در رودخانه مورد مطالعه (۳/۰ متر مکعب برثانیه) نشان داد، کمبود جریان در فصول تابستان (جریان طبیعی رودخانه کمتر از نیاز آبی اکولوژیکی است) مشاهده می شود. در نهایت این نتیجه به عمل آمد که روش های دیگر تامین نیاز آبی اکولوژیکی (تگزاس و شبیه سازی زیستگاه به ترتیب با مقادیر ۸۹/۰ و ۳۸/۱ مترمکعب بر ثانیه)، مقادیر بالاتر از ۳۰ درصد میانگین جریان سالانه را فراهم می کند، که محافظت بهتر جریان را برای زیستگاه رودخانه فراهم می کنند. شایان ذکر است، با تامین عمق آب و سرعت جریان مناسب، میزان فضای مطلوب زیستگاهی و نیازهای اکولوژیکی آبزیان در رودخانه دینور با در نظر گرفتن همبستگی لازم بین مشخصه های هیدرومورفواکولوژیکی، اکوهیدرولیکی و هیدرولوژیکی طی فعالیت های زیستی آبزیان فراهم شده و از این منظر مدل سازی اکوهیدرودینامیکی زیستگاه آبزیان می تواند نقش مهم و بارزی در مدیریت اکوسیستمی و تنظیم جریان درون رودخانه ای ایفا نماید.

اکوهیدرودینامیکی, رژیم جریان طبیعی, مساحت قابل استفاده وزنی, مطلوبیت زیستگاه, هیدرومورفواکولوژیکی