محمد جواد هادی زاده - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
جواد مرتضایی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

مفهوم مجاز به دلیل پیوند داشتن با زبان قرآن و باورهای کلامی مسلمانان، از آغاز مطالعات بلاغی در جهان اسلام به صورت بحثی چالش برانگیز و مهم مورد توجه بوده است. فراء، ابن ابی الخطاب قرشی، ابوعبیده معمربن مثنی، جاحظ و عبدالقاهر جرجانی مهم ترین کسانی هستند که گام های اساسی را در شکل گیری تعریف مجاز برداشته اند. این مفهوم نزد سکاکی و خطیب قزوینی به یک اصطلاح بلاغی تبدیل شد و تا امروز نیز در علم بیان به همان شکل مطرح است. در دوران معاصر، هرچند پژوهش های زبان شناسی در روشن شدن تقسیم بندی و تعریف مباحث علم بیان و بدیع کمک بسیاری کرده است، اما درباره مجاز همان تعریف سنتی و علاقه های مطرح در متون بلاغی کهن تکرار شده است. این مقاله پس از بیان سیر تطور تعریف مجاز و علاقه های آن، به نقد و بررسی این بحث بر اساس نظریه قطب های استعاری و مجازی زبان یاکوبسن خواهد پرداخت و با یاری گرفتن از مفهوم تداعی معانی و قانون مجاورت در تداعی می کوشد تا نشان دهد کاربردهای مجاز مرسل در حقیقت، مجاز به علاقه تداعی مجاورت هستند و می توان با این رویکرد، نگاهی تازه به بحث علاقه های مجاز داشت و آموزش آن را تسهیل نمود.

مجاز, علاقه های مجاز, تداعی, قطب مجازی زبان, مجاورت