رحمان مشتاق مهر - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
احمد گلی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
فرهاد محمدی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

برای درک بلاغت زبان فارسی و شناخت ظرفیت های آن در بیان معنا، باید از مطالعه و تحلیل ساخت های نحوی آن شروع کرد. تنها از این طریق می توان دانست که بیان یک مفهوم چگونه و با چه ساخت هایی امکان پذیر است. حصر و قصر از جمله مفاهیمی است که ساخت های نحوی متنوعی در زبان فارسی دارد. همین تنوع ساخت های نحوی بیانگر ظرفیت بالای نحو زبان فارسی در القای اغراض بلاغی و ایجاد تطابق تام بین فرم و قالب زبانی با معنا و غرض مورد نظر است. به همین منظور، در این نوشتار سعی شده است با تکیه بر سخن سعدی، تمام امکانات و ظرفیت های زبان فارسی در بیان حصر شناسایی و برای آن ها تقسیم بندی مشخصی به دست داده شود. حاصل این است که تمام امکانات بیان حصر در زبان فارسی به دو مقوله کلی تقسیم می شود: ۱ فرایند فرازبانی یا زبرزنجیری که نشانه زبانی خاصی ندارد تا در زنجیره عینی زبان بتواند نمودار شود. «تکیه» تنها ظرفیت این فرایند است. ۲ عوامل و نشانه های عینی زبان. ساخت های نحوی «اسنادی شده»، «استثنا»، «جابه جایی اجزا» و «استفاده از قیدهای مخصوص حصر» زیرمجموعه های این مقوله هستند.

حصر, ساخت های نحوی, تکیه, اسنادی شده, استثنا, قیدهای حصر