سمیه آقابابایی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
یحیی طالبیان - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

عبدالقاهر جرجانی از بلاغیون معروف ایرانی است که براساس نظریه اش، برتری یا ارزش حقیقی یک اثر ادبی را برخاسته از «نظم» موجود در آن می داند. نظم از دید او، کل ساختار یک متن را در بر می گیرد و سبب ایجاد انسجام لفظی و معنایی در متن و اثر می شود. برتری سخن از دید وی، به زیبایی نظم و حسن همجواری کلمات در شبکه ای منسجم از روابط نحوی و آگاهی گوینده از جایگاه صحیح کلمات در ترکیب مربوط است. با بررسی و تحلیل اصول و قواعد این نظریه در متون گوناگون، می توان ارزش های ادبی و کارکردهای بلاغی موجود در متون را کشف کرد و به دلایل توانایی و برتری نویسندگان و شاعران این متون دست یافت؛ چنانکه با تحلیل این نظریه در کنار دیگر نظریه های زبان شناسی در غزلی از حافظ، درمی یابیم که حافظ در مقام شاعری توانمند و آگاه، با علوم بلاغی و کارکردهای هریک، با استفاده بجا و مناسب از ابزارهای بلاغت و فصاحت، زنجیره ای از انسجام و پیوستگی لفظی و معنایی را در غزل ایجاد کرده و با دلالت های ثانویه موجود در آن، مخاطبان را از وجود معانی ثانویه ای آگاه می کند که درک آن ها براساس بافت شکل می گیرد.

نظریه نظم جرجانی, غزل حافظ, نظریه نقش گرای هلیدی, نظریه متنیت, نظریه گرایس