مسعود روحانی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
علی اکبر شوبکلایی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل

عرفان اسلامی در سیر تطور و تحول خود به مکتب وحدت وجود رسید که به دست محیی­الدین ابن­عربی ایجاد شده است. هرچند اندیشه­های وحدت­انگارانه در میان عارفان پیشین سابقه داشته است، تدوینگر و انسجام­دهنده آن ابن عربی است. به موازات گسترش اسلام و زبان و ادبیات فارسی در هندوستان، عرفان اسلامی و در پی آن عرفان وحدت وجودی در آن سرزمین گسترش یافت و بر فضای شعر فارسی هند سایه افکند. یکی از شاعران فارسی زبان هند که به این تفکر توجه عمیق و فراوان داشته، عبدالقادر بیدل دهلوی است. بیدل در غزلیات و رباعیات، به نحو بارز و گسترده­ای از موضوعات و مولفه های عرفان وحدت وجودی سخن گفته و موضوعاتی چون خدا، انسان، جهان و رابطه آن­ها را بر اساس مبانی این مکتب تحلیل و تفسیر کرده است. یکی از موضوعاتی که بیدل در شعر خود بدان پرداخته است، وجود خیالی است. این مقاله چگونگی تجلی این موضوع را در شعر بیدل تحلیل و بررسی می­کند و نشان می­دهد که چگونه بیدل با زبان شاعرانه و تمثیلات گوناگون، این موضوع را  تبیین کرده است.

وجودخیالی, بیدل, ابن عربی, وحدت وجود, عرفان