ابوطالب سلطانیان - استادیار تاریخ، پژوهشکده گیلانشناسی دانشگاه گیلان.
انوش مرادی - دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه پیام نور تهران.

یکی از شرکای مهم تجاری ایران، بهویژه در دوره صفویان متاخر، هندوستان بود. علل رشد مبادلات، میزان صادرات و واردات و نیز کم و کیف موازنه تجاری بین دوکشور در این دوره چندان مورد بررسی همه جانبه قرار نگرفته است. در این دوره، بسیاری از بازرگانان، عناصر و اقلیت های گوناگون دست اندرکار در بندرها، شهرها و مراکز تجاری دو کشور مستقر شده بودند و چرخه عظیمی از داد و ستد را بهوجود آورده بودند.  بنابر آنچه گفته شد، پرسشی بنیادی مطرح هست که ساختار قومی فعال در چرخه تجاری دو کشور چگونه بوده است و این اقوام ایفاگر چه نقشی در این روند بوده اند؟ آنان چهنوع کالاهایی را با چه حجم و ارزشی داد و ستد میکردند؟ در این راستا و برای شناخت مسائلی از این دست، نخست ترکیب عناصر قومی، میزان نقش آنان و انواع کالاهای مورد معامله، حجم صادرات و واردات دو کشور و موانع موجود در این روند مورد مطالعه قرار میگیرند. این بررسیها نشان میدهند که حجم عظیمی از انواع کالاها، توسط بازرگانان دو کشور که بیشتر از اقلیتهای مذهبی بودند، داد و ستد میشد. از سویی، تا زمانی که سیاست سخت گیرانهای بر صادرات و واردات ایران حاکم بود، موازنه تجاری با هند روند مثبتی داشت اما در سالهای پایانی حکومت صفویان، به دلایلی که خواهد آمد، رفته رفته منفی گردید.  

تجارت, ارمنیان, هندیان, انواع کالا, صادرات واردات, تنگناها