محسن رحمتی - استادیار تاریخ دانشگاه لرستان

محور بنیادین این پژوهش بر یافته هایی استوار است که از پاسخ به پرسش های به دست آمده اند: ۱. قیام شریک بن شیخ المهری در اثر چه عواملی پدید آمد و در پی چه اهدافی بود؟ ۲. ماهیت فکری، مذهبی و اجتماعی این قیام چگونه بود؟ ۳. سرنوشت این قیام چگونه رقم خورد و چرا؟ این قیام، که در ماه های آغازین خلافت عباسی در سال ۱۳۲۳ه.ق در ماوراء النهر اتفاق افتاد، نخستین قیامی بود که با صبغه شیعی خلافت نوپای عباسی را به چالش کشاند. رهبر این قیام با بهره گیری از زمینه مذهبی ماوراء النهر توانست توده وسیعی از اعراب و ایرانیان آن سامان را گرد خویش فراهم آورد؛ کسانی که از نیرنگ عباسیان در انتخاب شعار الرضا من آل محمد، خونریزی فراوان و عدم تحویل خلافت به فرزندان علی(ع) به خشم آمده بودند. این قیام به سرعت در میان اهالی ماوراء النهر گسترش یافت و با پیوستن افراد یا گروه هایی با انگیزه های اقتصادی و اجتماعی خاص خود، سراسر ماوراء النهر را از فرغانه تا سغد و خوارزم در برگرفت. اندک زمانی بعد، با مساعی ابومسلم و فرمانده اش، زیاد بن صالح خزاعی، این قیام از رسیدن به هدف ناکام ماند و سرکوب شد. در این مقال، علل بروز قیام شریک در ماوراء النهر و عوامل موقعیت ساز آن، ماهیت فکری، مذهبی و اجتماعی قیام و فرآیند تحولات آن، دلایل گسترش اولیه این قیام و پیوستن مردم به آن و سرانجام عوامل ناکامی و پیامدهای قیام بررسی و تحلیل شده است.  

شریک بن شیخ, تشیع, تشیع سیاسی, عباسیان, ماوراء النهر, خراسان بزرگ