محمدعلی رنجبر - استادیار تاریخ دانشگاه شیراز
محمدتقی مشکوریان - کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شیراز

حکومت صفوی صحنه نخستین و فراگیرترین تجربه تعامل رهبری دینی با نهاد سیاسی در دوران رسمیت تشیع در ایران بود. در آن زمان، به ویژه در ایام استقرار حکومت صفوی (دوران شاه اسماعیل ۹۰۷-۹۳۰ه.ق)، از سویی نخستین مبانی رفتار نهاد سیاسی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با توضیح و تبیین رهبر دینی شکل گرفت و از سوی دیگر، موجب بروز تفاوت نگرش ها در میان عالمان دینی شد که تالیف رساله های جدلی را در پی داشت. در این مقاله به زندگی و نحوه رفتار عملی و نظری محقق کرکی به عنوان یکی از موثرترین فقیهان سده دهم هجری در مواجهه با حکومت صفوی در دوره شاه اسماعیل اول توجه شده است. حضور و مشارکت پر رنگ کرکی در مسائل اوایل حکومت شاه تهماسب (۹۳۰-۹۸۴ه.ق) کمتر فرصت نگاه انتقادی به جایگاه او در دوره اسماعیل اول را داده است؛ جایگاهی که به لحاظ نظری با تالیف رساله در مباحث خراج، نماز جمعه و نظریه نیابت  شکل گرفت و در مواردی عالمانی دینی چون شیخ ابراهیم قطیفی و میر جمال الدین استرآبادی آن را به چالش کشیدند. بررسی محتوایی این رسائل به همراه اطلاعات سایر منابع در راستای تبیین رفتارها و پیوندهای او با جامعه و حکومت صفوی و به ویژه سیاست های مذهبی هدف این بررسی است.

محقق کرکی, اسماعیل صفوی, ابراهیم قطیفی, سیاست مذهبی, خراج