محمدتقی ایمان پور - استادیار تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد.
نجم الدین گیلانی - کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان، دانشگاه فردوسی مشهد.

پادشاهی ماد اولین حکومت آریایی بود که از اتحادیه ای از قبایل و طوایف آریایی و سایر اقوام محلی ساکن در منطقه تشکیل شد. این قبایل و اقوام محلی از دوره ماد اقتدارشان آغاز و به تدریج در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بر تعداد، حوزه نفوذ و قدرت آنها افزوده شد. این تحولات سرانجام به ایجاد نظام خاندانی در ایران باستان انجامید. این خاندان ها به دلیل جایگاه معنوی و خاستگاه قبایلی و نیز به علت داشتن املاک و رعایای فراوان و لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری توانستند در طول تمام این سلسله ها جایگاه ممتازی در ساختار سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی کشور به دست آورند و در تحولات مهم سیاسی سلسله های ایران باستان نقشی مهم بازی کنند. با توجه به نقش مهم این خاندان ها در تحولات گوناگون این دوره از تاریخ ایران، این مقاله به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که آیا این خاندان ها در فراز و فرود سلسله های ایرانی نیز نقش عمده ای به عهده داشتند؟ برای پاسخگویی به این پرسش در مقاله تلاش شده است بااستناد به منابع موجود و مروری بر آغاز و فرجام سلسله های ایرانی پیش از اسلام و با نقل شواهد تاریخی و با استفاده از پژوهش های تاریخی به تحلیل و بررسی نقش موثر این خاندان ها در فراز و فرود سلسله های ایرانی این دوره پرداخته شود. 

مادها, هخامنشیان, اشکانیان, ساسانیان, خاندان های حکومتگر, قبایل آریایی