مرتضی دهقان نژاد - دانشیار تاریخ، دانشگاه اصفهان
لقمان دهقان نیری - دانشیار تاریخ، دانشگاه اصفهان
سید احمد عقیلی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان

جریان ادبی ایران تا اواخر عصر صفوی (نیمه اول قرن دوازدهم ه.ق.) متکی بر سبک هندی (یا اصفهانی ) بود. دیدگاههای مختلف و گاه متناقضی نسبت به این سبک از اواسط قرن دوازدهم(اواخرعصرصفویه) تا عصر حاضر وجود دارد. گروهی آن دوره را عصر انحطاط ادبی دانسته­اند و در مقابل، نظرات متقن دیگری مبنی بر اعتلا و غنای این سبک نسبت به سبک­های ادبی دیگر ایران وجود دارد. در این مقاله از منظر تاریخی و ادبی به بررسی و تحلیل این جریان پرداخته و نقاط ضعف و قوت جریان ادبی اواخر عصر صفویه تبیین می­شود. این جریان ادبی تا نیمه اول قرن دوازدهم ادامه داشت. نیمه دوم این قرن در ادبیات نظم و نثر فارسی به دوره بازگشت ادبی معروف است. بررسی زمینه­ها و شرایط تاریخی این تحول ادبی و تحلیل نقاط ضعف و قوت آن، از دیگر محورهای تحقیقی این مقاله است. در قسمت آخر مقاله نیز به تبیین سبک نگارش متون تاریخی این دوره پرداخته شده است. نکات و مسائل قابل توجه در نوشتارحاضر عبارت است از: بررسی دوره تاریخی واوضاع زمانه ای که این جریان ادبی در آن بستر در حال شکل گیری و تکوین حیات خویش است، با تاکید بر نقش اصفهان در رابطه با آن؛ ویژگی شعر و متون تاریخ نگاری این دوره؛ کیفیت و مدت زمان حیات سبک هندی؛ ویژگی­ها و تاثیرات تحول ادبی بازگشت و مقایسه تطبیقی این جریان در ایران و اروپا از منظرتاریخی؛ نمایندگان برجسته هر سبک و ویژگی آثار آنان.  

جریان ادبی, صفویه, افشاریه, زندیه, سبک هندی(اصفهانی), دوره بازگشت ادبی, مشتاق, حزین لاهیجی