شادی داوری - دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشکده پیراپزشکی گروه تصویر برداری پزشکی
محسن قاسمی - دانشجوی دکتری زبانشناسی، گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، ایران

بر اساس هادلستون و پولام (۲۷۳:۲۰۰۲)،  اصطلاحات، آن دسته از واحدهای زبانی را در بر می­گیرند که هویتی بزرگتر از یک واژه دارند و معنای آن از مجموع معانی که اجزای تشکیل­دهنده­شان در صورت کاربرد تنها با خود حمل می­کنند حاصل نمی­شود. در پیشینه­ مطالعات، ثبات رفتار نحوی و عدم امکان ایجاد صورت­های متفاوت نحوی از ویژگی­های اصطلاحات معرفی شده­است. با این­وجود در برخی از مطالعات زبان­شناختی زایایی نحوی اصطلاحات، موضعی مدرج فرض می­شود و این سازه­های زبانی بر مبنا­ی ویژگی­های منحصر به فرد معنایی خود، درجات متفاوتی از تغییر رفتار نحوی را بدون تغییر در معنای اصطلاحی خود به نمایش می­گذارند. در این مقاله سعی بر آن است تا بر اساس  آراء گیبس و نایاک(۱۹۸۹) زایایی نحوی افعال اصطلاحی زبان فارسی واکاوی و نشان داده شود که چگونه برخی از گروه­های فعلی اصطلاحی این زبان علیرغم تغییرات نحوی، معنای اصطلاحی خود را حفظ نموده است درحالی که برخی دیگر بدون تغییر معنایی دستخوش تغییر نحوی نمی­شوند. همچنین قصد بر این است تا آن دسته از تغییرات نحوی که بیشترین و کمترین تاثیر را بر معنای اصطلاحی این گروه­های فعلی دارند مشخص شود. بدین منظور، افعال اصطلاحی از منظر زبان­شناسی­شناختی و بر اساس تغییر رفتارهای نحوی (مانند درج قید و صفت، تبدیل افعال اصطلاحی به عبارت­های اسمی و نیز فرآیند مجهول­سازی) بررسی می­شود. نتایج تحقیق نشان می­دهد که آن دسته از افعال اصطلاحی که مولفه­های سازنده آن تا حد زیادی به درک معنای اصطلاحی آنها کمک می​کنند (خودآشکارسازها) در تغییرات نحوی دچار تغییرات معنایی نمی­شوند، درحالی که دسته دیگر افعال اصطلاحی که میان معنای اصطلاحی و اجزای سازنده­ آن­ ارتباط یک به یک برقرار نیست (غیرخودآشکارسازها) از زایایی نحوی برخوردار نیستند و در خلال تغییرات نحوی، تغییرات معنایی گسترده­ای را تجربه می­کنند.  

زبان شناسی شناختی, افعال اصطلاحی, خود آشکارساز, غیرخودآشکارساز