بهزاد کاویانی - دانشیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تعدادی از گیاهان زینتی از جمله لاله ی واژگون، شمشاد خزری، سوسن چلچراغ، سرخدار و برخی ارکیدها در معرض خطر انقراض قرار دارند. بنابراین، توسعه ی سریع رویکردهایی برای حفظ و نگهداری درازمدت این گونه ها ضروری به نظر می رسد. بسیاری از این گیاهان در بانک های بذر و یا به عنوان گیاهان زنده در شرایط طبیعی، نگهداری می شوند. این روش های نگهداری؛ غیرقابل اطمینان، سخت و هزینه بر هستند. بنابراین، رویکردهای درون شیشه ای به عنوان روش های مکمل، ابزار مهمی برای حفاظت خارج از محل طبیعی ژرم پلاسم گیاهان در نظر گرفته می شوند. امروزه، حفاظت ژرم پلاسم گیاهان زینتی با فنون نوآورانه به ویژه با فناوری تولید بذر مصنوعی، انجام می شود. در ذخیره ی رشد آهسته، واکشت های دوره ای کاهش می یابند. حفاظت انجمادی، ذخیره ی ریزنمونه ها در دمای بسیار پایین (ازت مایع، ۱۹۶- درجه ی سانتی گراد) است. در سال های اخیر چندین روش حفاظت انجمادی بر اساس شیشه ای کردن محلول درون سلولی از جمله کپسوله کردن-شیشه ای کردن، قطره ای-شیشه ای کردن و استفاده از صفحات انجمادی آلومینیومی (نوع V و D) توسعه یافته است. امروزه، پرکاربردترین روش حفاظت انجمادی، کپسوله کردن-آب برداری است. در آینده؛ فنون ترکیبی، نگهداری DNA، بررسی ثبات ژنتیکی گونه های منجمدشده به ویژه کایمرها، انجماد درمانی و یافتن رویکردهای ساده، قابل اعتماد و ارزان و باززایی راحت تر ریزنمونه های نگهداری شده، بیشتر مورد توجه قرار خواهند گرفت. مطالعه ی زیادی روی نگهداری ژرم پلاسم گیاهان زینتی به ویژه گیاهان زینتی کمیاب و در حال انقراض انجام نشده است. بنابراین، هدف این مقاله ی مروری، بررسی فنون مختلف حفاظت درون شیشه ای و حفاظت انجمادی و استفاده از آنها برای ذخیره، اصلاح و مبادله ی منابع ژنتیکی گیاهان زینتی به ویژه گیاهان زینتی در حال انقراض است.

ازت مایع, بانک ژن, بذر مصنوعی, حمایت کننده های انجمادی, ژرم پلاسم