فردوس آقا گل زاده - دانشیار گروه زبان شناسی- دانشگاه تربیت مدرس
محمد باقر میرزایی حصاریان - دانشجوی دکتری زبان شناسی - دانشگاه تربیت مدرس

پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخی برای این پرسش­هاست: (۱) در متون دشوار، «پیچیدگی»­ بیشتر از نوع «واژگانی» است یا از نوع «دستوری»؟ (۲) تعامل «واژگان» و «دستور» در ایجاد دشواری متون چگونه است؟ (۳) آیا با استفاده از یافته­های پژوهش، می توان انگاره ای آموزشی درباره­ی نحوه­ی تعامل واژگان و دستور در ایجاد دشواری متون ارائه نمود؟ به این منظور، ۵ متن نوشتاری اطلاع رسان از بین ۳۰ متن موجود در کتاب «خواندن و درک مطلب برای فارسی آموزان غیرایرانی» سطح پیشرفته (براساس میزان دشواری اعلامی از سوی فارسی آموزان و استادان مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) گزینش شد. سپس پیچیدگی زبانی آن متون، از جنبه­ی واژگانی و دستوری به صورت جداگانه و به صورت آماری در چارچوب دستور نظام­مند - نقش گرای هلیدی (۱۹۸۵ و ۲۰۰۴) شناسایی و استخراج شد؛ در ادامه، برای تعیین نحوه ی تعامل دو عامل واژگان و دستور در ایجاد دشواری، پیچیده ترین متن پیکره، یک بار با استفاده از «ابزار واژگانی» و بار دیگر با بهره گیری از «ابزار دستوری» به صورت دو متن پیچیده تر دیگر بازنویسی شد و از نظر پرسش شوندگان در مورد میزان دشواری متن اصلی و دو متن بازنویسی شده، آگاهی حاصل شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در ایجاد متون اصیل و طبیعی، از هر دو ابزار واژگانی و دستوری با اختلاف ناچیزی استفاده می شود؛ هر چند به طور متوسط، میزان پیچیدگی واژگانی متون نوشتاری بیشتر از نوع دستوری آن ها است و این موضوع با ادعای پدیدآورنده­ی کتاب مبنی بر اصالت متون انتخابی برای آموزش خواندن مطابقت دارد. همچنین، یافته­ها به خوبی نشان می­دهند که پیچیدگی زبانی ناشی از واژگان، در جهت عکس پیچیدگی زبانی دستوری در میزان دشواری متن عمل می کند؛ به عبارت دیگر، افزایش پیچیدگی واژگانی، بالا رفتن میزان دشواری متن و افزایش پیچیدگی دستوری، باعث ساده­تر شدن متن می­شود. در پایان، با تکیه بر داده­های این پژوهش، طرح اولیه ای از یک انگاره­ی آموزشی درباره­ی نحوه­ی تعامل «واژگان» و «دستور» در تاثیرگذاری بر میزان دشواری درک خواندن متون نوشتاری توسط فارسی آموزان غیرایرانی سطح پیشرفته ارائه گردید.

دستور نقش گرای هلیدی, پیچیدگی واژگانی, پیچیدگی دستوری, دشواری متن, متن اطلاع رسان