محمدحسن الهی زاده - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بیرجند

کتاب الفتنه جدلیه الدین و السیاسه فی الاسلام المبکر اثر متفکر و مورخ تونسی دکتر هشام جعیط از آثار جهانی است که در دسامبر ۱۹۹۱ به عربی ترجمه شد و انتشارات دارالطلیعه در بیروت آن را چاپ کرد. در این کتاب، که در پنج بخش تنظیم شده است، رویدادهای مهم تاریخی ای که ۳۰ سال پس از رحلت نبی مکرم (ص) به وقوع پیوسته مطرح شده و با محوریت رویدادهای سال های پایانی خلافت عثمان و دوران خلافت امام علی (ع) بررسی و تحلیل شده است. وحدت دینی، بنای دولت اسلامی و جهاد، فتوحات و امپراتوری اسلامی، جنگ های جمل، صفین، و نهروان از مباحث اساسی کتاب محسوب می شود. اصطلاح فتنه پنج سال پایانی دوران خلافت راشدین را شامل می شود؛ دورانی که، به نظر نویسنده کتاب، ترکیبی از نزاع داخلی و نزاع دینی است که در نهایت به شکل گیری احزاب و گسست اجتماعی در امت پیامبر (ص) منجر شد. با وجود اهمیت این مسئله و این که تاکنون اثر تاریخی جدی ای در این خصوص تالیف نشده است نویسنده تلاش کرده با دقت، وسواس، و ژرف نگری اثری تاریخی بنگارد. در این مقاله، ضمن معرفی شکلی اثر، به تحلیل بیرونی و درونی و نقد و ارزیابی آن پرداخته ایم.

فتنه, قاریان, معاویه, علی, دیانت, سیاست