محمد بختیاری علی آباد - تهیه و تدوین
مریم رهبری - مدیر مطالعه
سیدمحمد موسوی خطاط - ناظر علمی
سیدسجاد پادام - ناظر علمی
توحید آتشبار - اظهارنظر کننده

در سال های اخیر پیشنهادهایی از طرف برخی سازمان های دولتی یا نمایندگان مجلس در راستای اختصاصی سازی مالیات بر انواع کالاها و خدمات برای بخش سلامت ارائه شده است. هرچند بخش عمده این پیشنهادها به تصویب نرسیده اند، اما آگاهی از تجربیات سایر کشورها می تواند منجربه ایجاد بینشی برای سیاستگذاران در مورد استفاده از این رویکرد در دنیا شود. به طور کلی بررسی ها نشان می دهد که برخی کشورها بخشی از منابع درآمدی خود را برای حوزه سلامت اختصاص می دهند. در این میان اختصاص بخشی از مالیات بر درآمد برای پوشش بیمه های اجتماعی و درمانی کارکنان بخش رسمی شایع تر است. همچنین تمایل زیادی برای اختصاصی سازی منابع حاصل از مالیات بر کالاهای آسیب رسان به ویژه دخانیات برای بخش سلامت وجود دارد. تجربه اختصاصی سازی از محل سایر منابع درآمدی برای بخش سلامت نظیر مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر درآمد های شرکت های تلفن همراه، مالیات بر بنزین و مالیات بر بلیت پرواز نیز به صورت موردی و در برخی کشور ها مشاهده می شود. طرفداران رویکرد اختصاصی سازی مزایایی از قبیل عبور از محدودیت های بودجه ای، ایجاد ارتباط بین منابع اختصاص یافته و برنامه های مشخص (و متعاقب آن افزایش پاسخگویی مجریان برنامه ها) و یا آگاه سازی جامعه در مورد هزینه های برنامه ای مشخص را برای آن ذکر می کنند. با این حال انتقاداتی نیز به این رویکرد وجود دارد. از مهم ترین آنها مغایرت آن با انعطاف در فرایند بودجه ریزی را می توان ذکر کرد. تجربیات مستند کشورها نیز به این مسئله اشاره دارد که اختصاصی سازی، سیاست ارجح آنها نبوده و برای پیشبرد یک اولویت ملی مهم و بازه زمانی مشخص استفاده شده است و بعد از مدتی به دلایلی ازجمله تغییر اولویت ها یا ایجاد کسری در سایر بخش ها، اختصاصی سازی را پایان داده اند. همچنین منابع حاصل از اختصاصی سازی به طور بالقوه نسبت به شرایط رکود و رونق اقتصادی تاثیرپذیر است. بنابراین این رویکرد معمولا در موارد نبود ارتباط بین اولویت ها و فرایند بودجه ریزی و به منظور افزایش منابع مالی برای یک اولویت ملی مهم در بازه زمانی مشخص مورد استفاده قرار می گیرد. در ایران نیز مواردی از اختصاصی سازی منابع درآمدی مشخص برای سلامت به شرح ذیل وجود دارد: تخصیص ۱۰ درصد از منابع حاصل از هدفمندسازی یارانه ها به حوزه سلامت، یک واحد درصد از منابع مالیات بر ارزش افزوده، بخشی از منابع حاصل از مالیات بر کالاهای آسیب رسان و دخانیات. درمجموع ضرورت دارد اولا دولت نسبت به بهینه بودن اختصاص درآمدهای اختصاصی مذکور از منظر بودجه ریزی و اولویت های کشور برنامه ریزی داشته باشد، ثانیا در صورت لزوم اختصاص منابع مذکور به بخش سلامت، لازم است این امر به موازات مدیریت بهینه هزینه ها و پاسخگویی شفاف در برابر نحوه هزینه کرد اعتبارات تخصیص یافته به بخش سلامت، مبتنی بر نگاه فرابخشی و در قالب فرایند بودجه ریزی انجام شود تا انضباط مالی دولت نیز افزایش یابد. در این راستا لازم است مجلس به منظور نظارت اثربخش، بعد نظارتی خود را ساختارمند و تقویت نماید.