سیری در تجارب کالبدی میادین شهری ایران و ترکستان در دوران تیموری و صفوی (نمونه موردی: میدان ریگستان و میدان نقش جهان )

در دوران تیموریان، علیرغم حاکمیت ترکان در سرزمین ایران، هنر، معماری و شهرسازی ایرانی از مرزهای این سرزمین فراتر رفته و در پهنه ی ترکستان تا شمال شبه قاره هند توسعه یافت. صفویان نیز از سویی میراث دار معماری و شهرسازی تیموری بودند و از سویی دیگر متاثر از تحولات و مناسبات جهانی، از الگوهای غربی منجمله عثمانی و اروپای جنوبی و غربی الهام می گرفتند. میادین شهری ضمن تعریف عملکردهای اجتماعی و ویژگی هایی که در اثر مکانیابی در شهر پیدا کرده بودند، از ابعاد زیبایی شناسی نیز در ساختار کالبدی شهرهای این دوران قابل توجه هستند. ایجاد مجموعه هایی از بناهای یادبود حول یک میدان روباز با محور مرکزی و با قابلیتی همچون گذر، از ویژگی های معماری و شهرسازی دوره تیموری است. که این ویژگی در معماری و شهرسازی دوره ی صفوی نیز وجود دارد. معماری بومی منطقه آذربایجان مادر سه شیوه معماری ایران از جمله شیوه آذری در دوره تیموری و اصفهانی در عهد صفوی است و این دو شیوه ویژگی های مشترک زیادی از جمله در ساختار میادین دارند که در شیوه ی اصفهانی برخی ویژگی ها تکمیل گشته و در برخی موارد از لحاظ عملکرد میدان بر اساس خاستگاه معماری آن ناحیه، ویژگی هایی بدان افزوده شده است. میادین عهد تیموری بیشتر جنبه ی اجتماعی و فرهنگی داشتند اما در عهد صفوی به دلایل توسعه مذهب تشیع، تحقق و حفظ وحدت ملی و نمایش اقتدار دولت، نیاز به فضاهایی بوده است که صفویان بتوانند، ضمن برآوردن اهداف مذهبی، مقاصد اداری، سیاسی و اقتصادی خود را در قالب جشن های ملی و مراسمات مذهبی در بخش های مهمی از اماکن شهری دنبال نمایند. در این مقاله سعی شده تا ضمن بررسی میادین شهری شاخص دوران تیموری و صفوی در سبک آذری و اصفهانی، تجارب و دستاوردهای کالبدی ارزشمند معماری و شهرسازی آن ها مورد تحلیل قرار گیرد. روش تحقیق این پژوهش، توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع مکتوب کتابخانه های علمی تخصصی معماری و شهرسازی و مطالعه وبسایت های علمی پژوهشی بوده است.

Keywords:

فضای شهری , دوره تیموری , دوره صفوی , میدان ریگستان سمرقند , میدان نقش جهان اصفهان