فرشاد نوریان - دانشیار دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
سجاد عبدالله پور - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران
رضا قاضی - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
مرتضی گلشاهی - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه ارومیه

تحولات ایجادشده ناشی از تمرکز فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی در شهرها و نیز بی توجهی به ویژگی های یک محیط ایمن و آماده در برابر تهدیدات نظامی طی دهه های اخیر آسیب پذیری شهرهای امروزی، به عنوان بستر زیست انسان در راه رسیدن به زندگی پایدار شهری، را در مواقع بحران افزایش داده است. بر این اساس، برنامه ریزی شهری به دنبال ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و ساختن شهری ایمن و امن برای زندگی در همه شرایط، به ویژه در زمان بحران، است که راه دستیابی به این مهم از طریق شناخت اصول پدافند غیرعامل به منظور کاهش آسیب پذیری شهرها در زمان بروز تهدیدات نظامی است. بنابراین، در این تحقیق به عوامل موثر در کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر تهدیدات نظامی بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل شناسایی شده و سنجش آنها در کلانشهر تهران، به عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی کشور، پرداخته می شود. در این پژوهش از ناحیه یک منطقه ۱۱ شهر تهران به عنوان محدوده مطالعاتی استفاده شده است. این ناحیه در بیشتر طرحهای فرادست بخش مهمی از هسته مرکزی شهر تهران معرفی شده است و به علت استقرار طیف وسیعی از کاربری های مهم شهری، فراشهری، و ملی در حملات هوایی آسیب پذیر به نظر می رسد. بر این اساس، روش مطالعه حاضر توصیفی- تحلیلی است و برای گردآوری داده ها از سه روش بررسی اسنادی، مشاهده میدانی، و پیمایشی (توزیع پرسشنامه) بهره گرفته شده است. همچنین، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرمافزار ARCGIS، SPSS، و EXPERT CHOICE استفاده و از روش AHP برای وزن دهی شاخص های پدافندغیرعامل و از آزمون فریدمن برای اولویت بندی راهبردهای کاهش آسیب پذیری ناحیه مطالعاتی در مواقع بروز تهدیدات نظامی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد معیارهای پراکنش جمعیت (وزن: ۰.۲۳۰)، ویژگیهای کالبدی بافت و فرم (وزن: ۰.۲۲۱)، و سازگاری کاربریها (وزن: ۰.۱۴۷) بیشترین وزن را در میان معیارهای آسیب پذیری کسب کردند و ۶۸ درصد از سطح نمونه مطالعاتی نیز دارای آسیب پذیری متوسط رو به بالا در برابر تهدیدات نظامی است. همچنین، مهم ترین راهبردهای کاهش آسیب پذیری در برابر تهدیدات نظامی به ترتیب توسعه کاربری های چندعملکردی در محدوده با ساماندهی کاربری های فرهنگی و مذهبی (W۷O۸)، ساماندهی و مکان یابی فضاهای سبز و باز در محدوده برای تعریف مراکز پشتیبان در زمان بحران (W۶O۵)، و توجه به ایجاد فضاهای امن در محدوده (S۴O۴) شناسایی شده است.

پدافند غیرعامل, پهنه بندی آسیب پذیری, تهدیدات نظامی, ناحیه یک منطقه ۱۱ تهران