فاطمه اکبری زاده - استادیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات ، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران
رقیه رستم پور - دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات ، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران

متن ادبی از جمله رمان برساختی از نشانگان مختلف است که در لایه­های مختلف دلالتی تنیده شده اند. بارت در خوانش پساساختاری از رمان به ترسیم رمزگان های پنج­گانه می­پردازد که از میان آنها سه رمزگان نمادین، معنایی و فرهنگی دلالت ساختاری اثر را در تعامل با عوامل فرامتنی روشن می­سازد؛ لذا تحلیل این رمزگان ها به تبیین معنای متن منجر می­شود. این جستار با بهره از این روش بارت به خوانش رمان معاصر لبنانی می­پردازد تا ضمن بازنمایی ساختار داستانی به بازنمود ساختارهای فکری آن توجه نماید. رمان «الخطایا الشائعه (اشتباهات رایج)» اثر «فاتن المر»، با طرح دیدگاه­های انسان­شناختی و مقاومت که در سه سطح رمزگان معنایی، نمادین و فرهنگی مورد نظر این پژوهش است و در سه لایه رمزگان معنایی، نمادین و فرهنگی، دال مرکزی رمزگان این رمان رصد می­شود. در رمزگان معنایی، دلالت ضمنی در خصوصیات شخصیت­های داستان و کنش آنها بررسی می­شود. در سطح رمزگان فرهنگی، فضای فرهنگی و ایدئولوژیک نظام ارزشی گفتمان داستانی تحلیل می­گردد و نهایتا در واکاوی رمزگان نمادین، رمزگان­های سمبولیک و نمادهای مورد تاکید در داستان بررسی می­شود. این پژوهش با بهره از دیدگاه بارت به روش توصیفی- تحلیلی روشن می­سازد در بازنمایی رمزگان معنایی و با تحلیل داستان در ترسیم شرایط زندگی در لبنان در سایه وحشت، عدم امنیت و جنگ و کشمکش برای زنده ماندن و در وجه متناقض با وجه مرفه، پر از آرامش و امنیت زندگی اروپا، تصویر شخصیت­های این دو محیط با وجوه خصلت­نمای متناسب توصیف می­گردد و تصویر سفید و سیاه از شخصیت­های اروپاپی و لبنانی ارائه نمی­شود، بلکه جوانب مختلفی از جمله شجاعت و وطن­دوستی به عنوان وجه مشترک مبارزان ترسیم می­شود. در رمزگان فرهنگی یا ارجاعی شهادت و شهادت طلبی از ارزش­های محوری در داستان، تنها وابسته به ایدئولوژی مسلمانان نیست بلکه برآمده از فرهنگ وطن­دوستی و روحیه شرف و مقاومت فراتر از دین و اعتقاد یک ملت است. در سطح رمزگان نمادین مشاهده می شود داستان با رویکرد واقع­گرایانه با دوری از رمزگان نمادین تنها یک نمونه شخصیت زن مبارز را به عنوان رمزگان وطن بسنده می­کند.

رمان معاصر عربی, بارت, رمزگان ساختاری, الخطایا الشائعه, فاتن المر