محبوبه ابراهیمیان - استادیار گروه مدیریت منابع آب، پژوهشکده تالاب بین المللی هامون، دانشگاه زابل، زابل، ایران
هادی گلوی - استادیار گروه مهندسی آب، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل، زابل، ایران

آب های فرامرزی منابع آب سطحی و زیرزمینی هستند که از مرزهای سیاسی کشورها عبور می کنند. این منابع علاوه بر اینکهدر سطح سیاسی اهمیت قابل ملاحظه ای دارند، در بسیاری از زمینه های علمی نیز زمینه تحقیقات قابل توجه بوده اند. آب هایفرامرزی می تواند زمینه ی همکاری و تعامل و یا تعارض و درگیری های مستمر میان کشورهای ذینفع ایجاد کنند. امروزه، مدیریتاین نوع سیستم آبی اهمیت بیشتری یافته و به عنوان یکی از مهمترین موضوعات مورد چالش در کشورهای مختلف تلقی می شود.هدف این مطاله، بررسی رویکردهای اصلی به کار گرفته شده در مطالعات نعارضات آب های فرامرزی و تحلیل محدودیت ها ومزیت های هر رویکرد است. به علاوه، سازوکارهای حل تعارض منابع آب های فرامرزی از طریق مرور و تحلیل و طبقه بندییافته های مطالعات بر اساس رویکرد مورد مطالعه هم مدنظر بوده است. این مطالعات با چهار رویکرد مهندسی، اقتصادی، سیاسیو مدیریتی دسته بندی و تحلیل شدند، نقاط ضعف و قوت و همچنین نتایج هر رویکرد به عنوان سازوکارهای حل اختلافاتاستخراج و معرفی شدهاند. مطالعات با رویکرد مهندسی منابع آب مشترک بیشتر بر پیش بینی و برنامه ریزی آب تمرکز داشته اند.تقریبا همه آنها با هدف ارائه مشاوره سیاسی انجام شده ولی هیچ سندی مبنی بر استفاده از آنها توسط تصمیم سازان وجود ندارد.مطالعات اقتصادی ضمن تشریح ابعاد اقتصادی، برنامه ریزی را هم پوشش داده اند که می تواند حل وفصل درگیری آب های فرامرزیرا تسهیل کند. با این وجود، به فرآیندهای حل تعارض کمتر پرداخته اند. مطالعات سیاسی به طور عمده در توضیح محدودیت هایسیاسی در درگیری های فرامرزی آب تمرکز داشته اند که می تواند به درک علت تعارضات آب، عوامل موثر در حل آنها و اثربخشیراه حل های اختلافات کمک کند. نهایتا، مطالعات مدیریتی در معدود مطالعاتی که به تعارضات آب های فرامرزی پرداخته اند، بهروند حل تعارض آب تمرکز کردهاند. نتیجه آن که، بیشتر سازوکارهای ارائه شده در رویکردهای مطالعات مربوط به تعارضاتآبهای فرامرزی، مکمل یکدیگر هستند و نتایج آنها می تواند با هم ترکیب شده و سازوکاری با ظرفیت تحلیلی قوی در اختیارتصمیم سازان و برنامه ریزان کشورهای ذینفع برای حل تعارضات آبهای فرامرزی قرار دهند.

سیستم های آبی مشترک، آب های فرامرزی، سازوکارهای حل تعارض، تعارض منافع