رقیه خوجملی - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
خلیل زینلی نژاد - استادیار گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
علی اصغر نصرااله نژاد قمی - استادیار گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
سعید باقری کیا - استادیار بخش تحقیقات زراعی-باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان

وجود تنش خشکی در ابتدای فصل رشد یکی از مهم ترین عوامل تهدیدکننده تولید گندم کشور است. طول کلئوپتل مهم ترین صفت مورفولوژیک در تعیین عمق کاشت، قدرت سبز کردن و استقرار گیاهچه است. به منظور ارزیابی تعدادی از ژنوتیپ های بومی گندم نان تحت تنش خشکی در مرحله گیاهچه ای، آزمایشی با ۳۵ لاین خالص در سه شرایط رطوبتی (شاهد، تنش خشکی با پلی اتیلن گلیکول ۶ هزار در غلظت های ۱۰ و ۱۵ درصد) در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. اجرا شد. صفت طول کلئوپتیل پس از هشت روز اندازه گیری شد. بر اساس مقادیر طول کلئوپتیل در شرایط شاهد (Yp) و شرایط تنش (Ys) شاخص های MP، GMP، HM، STI، SSI، YI، TOL، RSI و YSI محاسبه شدند. ضرایب همبستگی شاخص های تحمل به خشکی نشان داد که شاخص های MP، GMP، HM و STI مناسب ترین شاخص ها برای انتخاب ژنوتیپ های متحمل به خشکی بودند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که دو مولفه اول در مجموع ۷۸/۹۹ درصد تغییرات را در شرایط تنش خشکی ۱۰ درصد و ۹۹.۸۰ درصد را در شرایط تنش خشکی ۱۵ درصد توجیه کردند. بر اساس شاخص ها و نمودار سه بعدی، ژنوتیپ های شماره ۳، ۶، ۱۱ و ۲۴ (به ترتیب بومی کشور های ترکیه، افغانستان، ایران و افغانستان) به عنوان ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی در مرحله گیاهچه ای شناسایی شدند در حالی که ژنوتیپ های شماره ۱۴، ۱۵، ۲۱، ۳۰ و ۳۵ به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها معرفی شدند. نمودار چند متغیره بای پلات نیز نشان داد که ژنوتیپ های متحمل به خشکی در مجاورت بردار های مربوط به بهترین شاخص های تحمل به خشکی قرار داشتند. از ژنوتیپ های بومی شناسایی شده در این پژوهش می توان در برنامه های اصلاحی گندم نان تحت شرایط تنش خشکی در مرحله گیاهچه ای بهره برد.

پلی اتیلن گلیکول, بای پلات, کلئوپتیل, گندم نان, ژنوتیپ های بومی