رضا میهن دوست - مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان، دانشجوی دکتری فقه جزائی
سیدمحمدباقر قدمی - مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان

مدتی است که در مجامع علمی، اصطلاح الگوریتم مطرح شده است. این اصطلاح، به معنایفرآیندسازی هر عملیاتی است. از آن جا علم فقه، دارای عملیات استنباط است، می توان گفتاستنباط فقهی، دارای الگوریتم است. این الگوریتم استنباط فقهی را باید از علم اصول طلبنمود؛ چرا که رسالت علم اصول، فراهم سازی قواعد کلی استنباط فقهی و فرآیند سازی آنها است.در واقع، الگوریتم به مثابه یک دستگاه استنباطی است که توسط علم اصول، مستدل ونظریه پردازی می شود و در اختیار فقیه قرار م یگیرد.البته فقهاء در مباحث فقهی، نگاهیالگوریتمیک به استنباط حکم شرعی داشت هاند؛ اما آ نرا به صورت شفاف بیان نکردند؛ از این روالگوریتم پیشنهادی این جستار، شفاف سازی الگوریتم ارتکازی فقهاء محسوب می شود.خروجی این الگوریتم، حکم شرعی و تعیین مرتبه آن است؛ یعنی الگوریتم استنباط باید به اینسوال پاسخ دهد که آیا حکم، جعل شده است یا خیر؟ و اگر جعل شده است، آیا به مرتبه فعلیترسیده است یا خیر؟ و اگر به مرتبه فعلیت رسیده است، آیا به مرتبه تنجز هم رسیده است یاخیر؟ از ای نرو، الگوریتم پیشنهادی بر اساس همین مراتب حکم پی ریزی شده است.لذا در این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانه ای و بر اساس روش توصیفی تحلیلی به بررسیعملکرد فقها پرداخته شده است تا بدین وسیله الگوریتم استنباطی ایشان استخراج شود.