ذبیح اله مسعودی - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه مازندران
مرضیه فاریابی - کارشناس ارشد باستان شناسی دانشگاه بیرجند
حسین کوهستانی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

حمام ها، به عنوان بناهای عام المنفعه و غیرمذهبی در شهرهای تاریخی ایران، از اهمیت نسبتا بالایی برخوردار بوده اند. با توجه به نظافت و طهارت در فرهنگ ایرانی اسلامی، حمام یکی از فضاهای مهم در شهرهای اسلامی به شمار میرفته است به همین دلیل حمام ها در ساختار شهرها از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده اند و به عنوان یک بنای عام المنفعه وغیرمذهبی نقش اساسی در شکل گیری مناطق مسکونی ومحالت مختلف داشته است که. عموما در مراکز شهرها و در کنار فضاهای مهم دیگر شهری، نظیر بازار و مسجد احداث گردیده اند. بیرجند از جمله شهرهای تاریخی است که بدلیل داشتن حمامهای تاریخی ارزشمند به لحاظ معماری و آرایه های آن می توانند نمونه های مطالعاتی مناسبی برای پژوهشگران و عالقمندان، به منظور شناخت و آگاهی از ویژگیهای معماری، تزئینات وابسته به آن و عناصر معماری حمام ها در این منطقه در اختیار آنان قراردهند. بررسی ها نشان می دهد که تاکنون با وجود تنوع و تعدد حمام های تاریخی بیرجند و ویژگیهای خاص معماری آن، مطالعات چندانی درباره آن ها صورت نگرفته است. در این تحقیق به معرفی حمام شوکتیه و چهاردرخت واقع در بافت تاریخی بیرجند خواهیم پرداخت و هدف اصلی از نگارش این مقاله بررسی ساختار معماری، تزئینات وابسته به آن، ویژگی و ارتباط فضاهای مختلف و مصالح بکار رفته در بنا با توجه به اقلیم منطقه است. پژوهش حاضر ازنوع تحقیقات توصیفی و بارویکرد تاریخی و فرهنگی بوده است برهمین اساس نگارندگان مقاله با روش تحقیق میدانی و کتابخانه ای به بررسی و تحلیل فضاهای معماری حمام و تزئینات وابسته به آن خواهند پرداخت.

حمام،چهاردرخت،شوکتیه ، معماری،بیرجند