مریم قبادی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

بر اساس نظر مشهور، «تاویل» و «تفسیر» در جامع البیان فی تاویل آی القرآن طبری به یک معناستا اما در سایه پژوهش های اخیر پایه های این فرض فروریخته است. از نوع کاربست «تاویل» در این کتاب پیداست که طبری دامنه «تاویل» را بسی فراخ تر از «تفسیر» دیده است. اگر فهم در سطح تفسیر، کشف و پرده برگرفتن از ظاهر کلام باشد اما گستره «تاویل» به طور عام و در جامع البیان به طور خاص، با «تفسیر» تفاوتی آشکار دارد؛ زیرا، فهم در سطح تاویل نیازمند بررسی و ملاحظه تمام مولفه های تاریخی متن، از زمان، مکان، زبان و فرهنگ زمان نزول است از سوی دیگر، از مبانی مهم تاویل در فرایند فهم متن، توجه به سطح مخاطبان است. با تحلیل روش طبری و پیگیری این ابعاد گونه هایی از تاویل، مثل: «بازگرداندن معنای ظاهر به ریشه های آن»،«ترجیح معنای محتمل، به کمک دلیلی از نقل یا عقل»، «جاری ساختن پیام عام آیه در موارد مشابه در جاری زمان» در این تفسیر قابل شناسایی است. هدف این پژوهش ارائه شواهدی گویا و شفاف از هر یک از این گونه هاست تا گواهی باشد بر این که طبری در تبیین مراد الهی، رویکردی تاویلی به فهم این متن مقدس داشته و درشمار معتنابهی ازآیات، به نحوآگاهانه تاویل کرده است.

تاویل, طبری, گونه های تاویل, سطح مخاطبان