محمدعلی فیروزی - دانشگاه شهید چمران اهواز
جعفر جوان - دانشگاه فردوسی مشهد
معصومه توانگر - دانشگاه شهید چمران اهواز

هدف: این مقاله با هدف تحلیل نقش زیارتی و گردشگری شهر مشهد، از طریق شناسایی گسست­ها، گفتمان­های مسلط و آثار فضایی گفتمان ها بر شهر مشهد با تمرکز بر روش تبارشناسی فوکو، تدوین شده است. روش تحقیق: روش تحقیق حاضر تبارشناسی فوکویی است. رهیافت تبارشناسی به مثابه چارچوب نظری و روشی­ است که پدیده شهر را با نگاهی تاریخی می نگرد. تحلیل تبارشناسانه نقش شهر و تحولات آن در طول زمان، نمایانگر فرایند گذار شهرها از وضعی به وضع دیگر، آرایش های گفتمانی و روابط میان گفتمان ها در یک جامعه و شناسایی احکام و گزاره­های گفتمانی در خلق شهر با نقش خاص است. یافته­ ها: بررسی ساختار قدرت در پیوند با دانش که به تولید فضای شهری منجر شده است، تحلیل مناسبی از تحولات نقش شهری ارائه می­ دهد. بدیهی است تحولات و توسعه­ شهر مشهد در پیوند با نقش زیارتی آن معنا می ­یابد. در این مقاله ساختار قدرت/دانش پدید آورنده و جهت­ دهنده به نقش زیارتی و گردشگری مشهد، در درون دو کلان گفتمان دوران تسلط مدرنیسم و دوره پیشامدرن، تحلیل و واکاوی شده است. نتیجه ­گیری: نتایج تحلیلی پژوهش نشان می­ دهد، گفتمان پیشامدرن تحت تاثیر دو گسست مهم؛ نخست شهادت امام رضا(ع) و پیدایش مشهد­الرضا و دوم، استقرار حکومت صفویان و نضج و گسترش مذهب تشیع در ایران، عرصه نقش ­آفرینی روابط قدرت/دانش به سمت و سوی تقویت نقش مذهبی و زیارتی مشهد پیش رفت و در هنگامه ورود مدرنیسم به کشور و تسلط گفتمان مبتنی بر آن و در پاسخ به تحولات فضای اجتماعی شهر، در تعامل با فضای جهانی و ملی و در قالب سه خرد گفتمان مشروطیت، ملی­ گرایی عصر پهلوی و اصول­گرایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به سوی نقش تلفیقی زیارتی- گردشگری سوق یافته است.

تبارشناسی, نقش زیارتی, گفتمان, نقش گردشگری, شهر مشهد