گسست ها و گریزها در مثنوی معنوی (براساس دفتر ۴،۵،۶)

کشف زوایای پنهان متن مثنوی، نه­تنها برای پژوهشگران عرفان و ادب فارسی گیرا و پرجاذبه است، بلکه برای دوستداران ادبیات داستانی نیز از کشش و درخششی خاص برخورداراست. در این سال ها، تلاش هایی مبتنی­بر روایت شناسی داستان های مثنوی شده­است؛ اما در حوزه شناخت ساختاری مثنوی کمتر سخن به­میان­آمده­است. ازاین­رو، نگاهی دیگر به ساختار گفتمانی مثنوی می تواند زمینه ساز پژوهش های گوناگونی باشد. مقاله حاضر می کوشد باتکیه­بر داستان های سه دفتر دوم مثنوی معنوی، گریزها و گسست های متن مثنوی را نشان­دهد و از منظر دیگری، ساختار حاکم بر مثنوی را تبیین­نماید. این پژوهش، برای نخستین بار است که براساس گفتمان مثنوی مولانا انجام­می گیرد و تاکنون، به­صورت مستقل، گسست ها و گریزهای مثنوی موردبررسی­قرارنگرفته اند و ساختار مثنوی از این منظر کاویده­نشده­است. سه گسست را می توان در داستان­های مثنوی ردیابی­نمود: گسست روایتی، گسست گفتاری و گسست پیوندی. باتوجه­به ارتباط داستان­های اصلی با داستان­های درونه ای درمی یابیم که بسیاری از داستان­ها دارای پیوندی معنایی هستند. ازاین­رو، گریزها و گسست ها بستر ساز ایجاد گفتمان/ متن مثنوی هستند و نقشی بنیادین را در گسترش گفتمان و تحقق اهداف عرفانی مولانا ایفا­می کنند. بایددانست که مولانا با انگیزه های درونی یا بیرونی، این گسست­ها را پی ریزی و پیگیری می نماید.

Keywords:

گسست و گریز , ساختار , داستان , تمثیل , مثنوی معنوی , مولانا