تحلیلی برسازمان یابی فضایی سیستم شهرهای نواحی ساحلی جنوب ایران

هدف مقاله ی حاضر آن است که با بررسی و تحلیل نحوه ی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهرهای نواحی ساحلی جنوب ایران، روند تحولات آنها را در چهل سال گذشته با کاربرد الگو ها و تکنیک های رایج در این زمینه شناسایی کند. این پژوهش قصد اثبات ارتباط مستقیم بین مطلوبیت شاخص های به کار رفته و نیروهای اقتصادی- اجتماعی را ندارد؛ بلکه کاربرد الگوهای رایج در زمینه ی تحلیل نظام سکونتگاهها در راستای توصیف و تحلیل شرایط و روند تغییرات شبکه ی شهری ساحل جنوب کشور، مورد توجه است. الگو های به کار رفته در این پژوهش مشتمل بر سه دسته شاخص های نخست شهری (شاخص نخست شهری جفرسون، شاخص دو شهر، شاخص چهار شهر کینزبرگ، شاخص چهار شهر مهتا و شاخص موماو و الوصابی)، شاخص های تمرکز (شاخص تمرکز هرفیندال، هندرسون، و شاخص تقوایی) و در پایان شاخص های توزیع متعادل (منحنی لورنز و ضریب جینی فضایی، ضریب آنتروپی، توزیع رتبه – اندازه و ضریب پارتو وروش کرنل) است. جامعه ی آماری مورد مطالعه، شامل شهرهای ساحلی استان های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان است. نتایج به دست آمده این پژوهش نشان می دهد شاخص های نخست شهری و تمرکز هر دو در سال ۱۳۵۵ در بیشترین مقدار خود در مقایسه با هر زمان دیگری بوده اند. در مقابل، شاخص های تعادل در این سال بیانگر نامتوازن ترین وضعیت اند. شاخص های نخست شهری از سال ۱۳۵۵ تا سال ۱۳۷۵ همواره رو به کاهش بوده، اما در سال ۱۳۸۵ افزایش داشته اند. شاخص های تمرکز و تعادل به طور مشابه طی سال های ۷۵-۱۳۶۵ نشان دهنده ی کاهش تمرکز و افزایش تعادل هستند، اما در سال ۱۳۸۵با شدت بسیار کمتری در مقایسه با شاخص های نخست شهری از افزایش تمرکز و کاهش توزیع متوازن جمعیت در منطقه حکایت دارند، که نشان دهنده ی ظهور مجدد قطبی شدن در منطقه است. کلیدواژ ه ها: سازمان یابی فضایی، سیستم شهری، شهرهای نواحی ساحلی جنوب، نخست شهری، تمرکزشهری، تعادل فضایی.